Strona:Stanisław Piekarski - Prawdy i herezje. Encyklopedja wierzeń wszystkich ludów i czasów.pdf/443

hemjasza, Aggeusza i Zacharjasza, księgi Mądrości, księga Psalmów, Eklezjastes i Eklezjastyka, księgi Machabeuszów oraz epizodyczne opowiadania księgi Judyt, Estery i Tobjasza. Niewola babilońska, trwająca od r. 586 do 538, względnie do r. 458, t. j. do powrotu Ezdrasza, pozbawiła żydów, rozproszonych w Asyrji, Babilonji i w Egipcie, na kilkadziesiąt lat świątyni i życia liturgicznego. Była to więc ciężka próba trwałości ich przekonań religijnych, z której wyszli naogół zwycięsko. Pozbawieni świątyni i obrzędów liturgicznych, usiłowali zachować przynajmniej te praktyki religijne, które można było pogodzić z warunkami niewoli a mianowicie obrzezanie, jako symbol przynależności religijnej, święcenie szabatu, ablucje i inne oczyszczenia rytualne, nie połączone ze składaniem ofiar. Po powrocie z niewoli rozpoczęli odbudowę zburzonej świątyni (w r. 521) i pośród trudności, wywołanych przez wrogie zachowanie się Samarytan, ukończyli ją w r. 445 przed Chr. Ezdrasz, powracając do ojczyzny w r. 458 na czele półtora tysiąca żydów z pokolenia Judy i Benjamina, zastał wśród współziomków stan wymagający reformy. Liczne małżeństwa z kobietami pogańskiego pochodzenia spowodowały rozluźnienie obyczajów i zaniedbanie przepisów mojżeszowych, co skłoniło Ezdrasza do zabronienia małżeństw mieszanych. Zmiany polityczne, które przeżywał naród żydowski w tym okresie, nie pozostały bez wpływu na rozwój ich religii. Aleksander Wielki, który położył kres, panowaniu Persów i zdobył w r. 337 Palestynę, traktował ich łagodnie. Nie mieli również przeszkód w przestrzeganiu zakonu mojżeszowego, gdy po śmierci Aleksandra Wielkiego dostali.się pod panowanie Ptolomeuszów. Ale już w tym czasie rozpoczęło się silne oddziaływanie wpływów greckich na żydostwo palestyńskie a zwłaszcza na kolonję żydowską w Aleksandrii. W r. 198 Antjoch III, król syryjski, pobił Egipcjan i żydzi dostali się pod panowanie Seleucydów, którzy przemocą wprowadzali kulty helleńskie. Antjoch Epifanes zarządził publiczne składanie ofiar bóstwom greckim, postawił posąg Zeusa w świątyni jerozolimskiej, zmuszał żydów do profanacji szabatu, do jedzenia mięs zakazanych i do zaniechania obrzezania. W latach 170 do 168 zakazał wyznawania jakiejkolwiek religji prócz greckiej. Te prześladowania doprowadziły do powstania Machabeuszów, które na krótko przywróciło niezależność polityczną i wyznaniową żydów, utraconą ostatecznie w r. 63 przed Chr. wskutek zdobycia Palestyny przez Rzymian. Nie ustające w tym czasie wpływy greckie spowodowały utworzenie się wśród żydów dwóch partyj religijno-politycznych: saduceuszów (ob.), zwolenników helenizmu, i faryzeuszów (ob.), przedstawicieli reakcji przeciw tym wpływom i ortodoksji wyznaniowej i narodowej. Ortodoksja ta jednak zmieniła stosunek Jahwe do narodu wybranego. Jahwe proroków, kierujący bezpośrednio losami Izraela i całego świata, został przez faryzeuszów odgrodzony od ludzi literą prawa. Przez pedantyczną interpretację zakonu mojżeszowego stali się faryzeusze założycielami obecnej religji żydowskiej, stwarzając Misznę (ob. Talmud).
 (Lit. W. Watkę: Die Religion des alten Testamentes, Berlin 1835; H. Ewald: Die Lehre der Bibel von Gott. Leipzig 1871; Ch. Piepenbring: Theologie de l‘Ancien Testament, Paris 1896; R. Smend: Lehrbuch der alttestamentlichen Religionsgeschichte, Freiburg i. B. 1899; M. J. Lagrange: Etudes sur les religions sémitiques, Paris 1905; A. Perrochet: L’évolution en Israel, Neufchâtel 1907; E. Sellin: Der alttestamentliche Prophetismus, Leipzig 1912; Tadeusz Zieliński: Hellenizm a judaizm, Warszawa 1927; Barton George: The Religion of Israel. New York, 1918; Browne Laurence: Early Judaism, Cambridge, 1920).

 Żydowskie święta powstały tak jak wszystkie święta w czasach pierwotnych przez połączenie okresowo się powtarzających zjawisk przyrody (pór roku, zmian księżyca) z życiem gospodarczem i pracą człowieka (ob. Święta). Najdawniejszemi ze świąt żydowskich jest dzień szabatu, czyli siódmy dzień tygodnia i święto nowiu, pierwszy dzień miesiąca. Są to święta odpoczynku, istniejące jeszcze przed prawodawstwem mojżeszowem, które im nadało sankcję prawa religijnego. Święto nowiu w miesiącu Tiszri (wrzesień lub październik) jest począt-