Prowizja kanoniczna, nadanie katolickiego urzędu kościelnego, akt, mocą którego właściwy zwierzchnik kościelny przelewa na kogoś władzę, odpowiadającą nadanemu urzędowi. Papieżowi przysługuje prawo dokonywania prowizji na całym obszarze Kościoła katolickiego, biskupom w obrębie diecezji. Prowizja kanoniczna mieści w sobie trzy akty: oznaczenie osoby, czyli wybór kandydata, nadanie tytułu i wprowadzenie w posiadanie (ob. Instytucja kanoniczna). Jeżeli zwierzchnik kościelny przy oznaczeniu osoby jest ograniczony przez prezentę patrona (ob. Patronat), prowizja taka nazywa się konieczną; gdy zaś może dokonać oznaczenia osoby wedle własnego wyboru prowizją wolną (libera collatio).
Prozerpina (Persefona), ob. Grecka mitologja i religja.
Pryguny, ob. Rosyjskie sekty.
Prymas, godność kościelna, którą nadawali papieże biskupom niektórych stolic, wybitniejszych pod względem politycznym. Tytuł prymasa Polski otrzymał arcybiskup gnieźnieński, Mikołaj Trąba, na soborze w Konstancji w r. 1416 i od tego czasu tytuł ten związany jest z arcybiskupstwem gnieźnieńskiem.
Prymat papieski, ob. Papież.
Prymicje, pierwsza msza nowowyświęconego księdza (neopresbitra). Odbywa się ze szczególnemi obrzędami: mszę poprzedza odśpiewanie hymnu Veni Creator, a po mszy następuje błogosławieństwo, którego neopresbiter może udzielić każdemu z obecnych zosobna.
Pryscyljanie, sekta hiszpańska, powstała w drugiej połowie IV w., nazwana od Pryscyljana, który głosił ascetyzm i doktrynę o odrodzeniu, mającem nastąpić przez wymarcie rodu ludzkiego. Jego nauki wywołały rozdwojenie między biskupami Hiszpanji. Gdy cesarz-uzurpator Maximus skazał Pryscyljana wraz ze zwolennikami na ścięcie (384 r.), część biskupów uznała wyrok cesarski za słuszny, a część ze św. Marcinem z Tour na czele potępiła go. Nauka Pryscyljana nie jest, jak doniedawna twierdzono, powtórzeniem doktryn gnostycyzmu i manicheizmu. Był on wyraźnym przeciwnikiem manichejczyków, a jego nauka miała raczej związek z nauką lucyferjanów. Sekta pryscyljanów istniała w Hiszpanji do drugiej połowy VI w., popierana przez arjańskich Swewów i Wandalów i ustała po przejściu Swewów na katolicyzm (560 r.).
Przeistoczenie, ob. Transsubstancjacja.
Przemienienie Pańskie, święto kościelne, obchodzone w Kościele katolickim 6 sierpnia, na pamiątkę opisanego w ewangelji cudownego przemienienia się Chrystusa Pana na górze Tabor w obecności apostołów Piotra, Jana i Jakóba (Mat. III. 17 i Jan XII. 28). W Kościele wschodnim jest to święto uroczyste.
Przeor (lać. prior), w niektórych zakonach nazwa przełożonego klasztoru lub prowincji zakonnej.
Przewodnia niedziela, pierwsza niedziela po Wielkanocy.
Przeznaczenie (predestynacja), w znaczeniu teologicznem decyzja Boża, według której niektórzy ludzie dzięki łasce Bożej, z którą współpracują, mają być zbawieni, inni zaś wskutek własnych przewinień potępieni. Błędną naukę o przeznaczeniu głosili w V w. pelagjanie, w IX w. Gotszalk, a w XVI Kalwin. Nauczali mianowicie, że Bóg nie chce zbawić wszystkich ludzi, lecz tylko wybranych, że Chrystus nie umarł za wszystkich tylko za wybranych i że Bóg przeznaczył niektórych ludzi na potępienie. Teorja ta nazywa się predestynacjanizmem. Zwolennicy Kalwina, zwani infralapsarii, głosili złagodzony predestynacjanizm, utrzymując, że Bóg przewidział upadek grzechowy, postanowił niektórych ludzi zbawić i udzielił im łask skutecznych do osiągnięcia zbawienia. Kościół katolicki potępia tak pelagjanizm, jak i predestynacjanizm w obydwu formach. Kwestję sporną pośród teologów katolickich stanowi tylko przyczyna, dla której Bóg przeznaczył niektórych ludzi do zbawienia. A mianowicie teolodzy, zwani tomistami, oraz zwolennicy szkoły augustjanskiej, skotyści i inni twierdzą, że wprawdzie przyczyną potępienia niektórych ludzi są ich grzechy, ale że Bóg postanowił zbawić ludzi bez względu na ich zasługi. Teolodzy zaś,
Strona:Stanisław Piekarski - Prawdy i herezje. Encyklopedja wierzeń wszystkich ludów i czasów.pdf/352
Ta strona została przepisana.
PROWIZJA KANONICZNAPRZEZNACZENIE
347
