g) ius advocatiae, prawo opieki nad Kościołem, czyli traktowanie instytucyj kościelnych narówni z małoletnimi (ob. Advocatus ecclesiae), wreszcie
h) ius reformandi, prawa poprawiania Kościoła, jego ustroju i instytucyj oraz prawo uznawania innych wyznań.
Pierwiastki tej teorji sięgają. XIV wieku (ob. Galikanizm). Utorowała jej drogę i wprowadziła je w życie wobec protestanckich „kościołów krajowych“ reformacja Lutra, przyznając panującemu prawo oznaczania religji poddanych i prawo administracji kościelnej (ob. Terytorjalizm), do Kościoła katolickiego przystosował ją febronjanizm (ob. Hontheim), a w praktykę ją wprowadził Józef II. W XIX wieku stosowano ją w Prusach w t. zw. prawodawstwie majowem z r. 1873, a w Austrji w ustawie z r. 1874 „o zewnętrznych stosunkach prawnych Kościoła katolickiego“. W praktyce przeprowadzała ją Rosja, nie troszcząc się o uzasadnienie prawne. W czasach najnowszych przemaga u państw nowożytnych skrajnie przeciwna tej doktrynie tendencja do t. zw. rozdziału Kościoła od Państwa.
Jus dominii in bona ecclesiastica, ob. Jus circa sacra.
Jus exclusivae, ob. Jus circa sacra i Ekskluzywa.
Jus inspectionis, ob. Jus circa sacra.
Jus placeti regii, ob. Jus circa sacra.
Jus precum, ob. Patronat.
Jus reformandi, ob. Jus circa sacra.
Jutrznia, pierwsza część nabożeństwa według brewjarza. Odprawia się w nocy nad ranem. Poszczególne części jutrzni nazywają się nokturnami. Jutrznię odprawia się dotychczas w niektórych kościołach klasztornych, a w dzień Bożego Narodzenia w kościołach katedralnych i parafjalnych.
Jutrznia ciemna, ob. Ciemna jutrznia.
Kaaba, starożytna świątynia w Mecce, istniejąca już za czasów Mahometa (ob.) i oczyszczona przez niego z bóstw pogańskich, których liczba dochodziła do 360. Mahomet nakazał swoim wyznawcom zwracać się przy modlitwie w stronę Kaaby i ustanowił ją jako cel pielgrzymek. Każdy pielgrzym obchodzi 7 razy Kaabę, z której pozostał obecnie tylko kawałek muru w meczecie i całuje wmurowany w ścianę czarny kamień, będący świętością islamu. Obecni zdobywcy Mekki, Wahabici, odrzucają cześć tego kamienia, jako pozostałość pogańską (ob. Islam).
Kabalistyka, ob. Kabała.
Kabała, hebr. kabbalah = „nauka przekazana“, tajemnicza nauka i traktująca o niej literatura żydowska, powstała w XII wieku, jako mistyczna wykładnia ksiąg Mojżesza. Podstawą kabalistyki są dwa dzieła: Sepher Jezirah („Księga stworzenia“), powstała w IX wieku i Sohar („Blask świetlany“), właściwa biblja kabalistów w formie komentarza do pięcioksięgu Mojżesza. „Odnalazł“ ją w XIII wieku żyd hiszpański Mojżesz de Leon (zm. w r. 1305), a miał ją napisać Simeon ben Jochai i jego syn Eleazar w II wieku.
Kabała jest w religji żydowskiej czemś podobnem do gnostycyzmu (ob.) w chrześcijańskiej. Zasadą jej jest dualizm, właściwy perskiej religji Zoroastra, gnostycyzmowi i neoplatonikom, czyli przeciwieństwo między duchem a materją, światłem a ciemnością, złem a dobrem. W sposób przypominający pojęcia gnostyków uważa kabała za przejście od ducha, jako prapierwiastka bytu, do materji, istoty nadzmysłowe, siły boskie, pośredniczące między Bogiem a światem stworzonym, zwane sefirot. Jest ich dziesięć, w tem trzy triady: Korona, Mądrość i Rozum; Łaska czyli Wielkość, Sąd czyli Moc i Piękność; Triumf, Chwała i Państwo oraz 10-ty sefirot: Fundament. Tych dziesięć sefirotów mieści w sobie potęgę twórczą Boga i stanowi „świat promieniowania“ (Olam Azila). Im bardziej sefiroty oddalają się od praźródła, tem bardziej się materjalizują i przemie-
