Strona:Stanisław Piekarski - Prawdy i herezje. Encyklopedja wierzeń wszystkich ludów i czasów.pdf/183

heretykiem Kościół nie ma nic więcej do czynienia i wydawała go władzy świeckiej.
 Przyczynę, srogich kar, wymierzanych przez władze świeckie na heretyków, było panujące w wiekach średnich przekonanie, że każda herezja jest zbrodnią, przeciw porządkowi społecznemu, buntem przeciwko prawowitej władzy. Panujący świeccy starali się zrobić z trybunałów inkwizycji narzędzia do walki z nieprzyjaciółmi politycznymi. W Niemczech za cesarza Fryderyka II inkwizytorami byli jego oficerowie. We Francji Filip Piękny (1285—1314) używał inkwizycji do walki z templarjuszami, będąc równocześnie wrogiem papiestwa. Wybitnie świecki charakter miała osławiona inkwizycja hiszpańska, wprowadzona w celach politycznych przez króla Ferdynanda i Izabellę kastylijską. Król mianował generalnego inkwizytora, a wszyscy inni inkwizytorowie, mianowani przez inkwizytora generalnego, musieli być zatwierdzani przez króla i byli sędziami państwowymi. Kortezy, znosząc inkwizycję w r. 1813, wyraźnie uznały ją jako trybunał państwowy, nie kościelny. We Francji zniesiono inkwizycję w| r. 1772, w Portugalji w r. 1821, w Sycylji w r. 1782, w Wenecji w r. 1797, w Sardynji w r. 1840, w Toskanji w r. 1852.
 W Polsce pierwszą inkwizycję ustanowił papież Jan XXII w r. 1318 w osobach Peregryna z Opola i Hipodineta z Krakowa. W r. 1326 zostało mianowanych sześciu inkwizytorów z zakonu dominikanów. Inkwizycja walczyła w Polsce przeciwko błędom nauki Piotra Jana Piraneńskiego i Jana Mileciusza z Kromieryża, przeciwko sektom waldensów, husytów i braci czeskich. Działalność polskich inkwizytorów, których przez cały czas istnienia inkwizycji w Polsce było ogółem 45, nie była znaczną, gdyż szlachta, przyjmując przywożone z zagranicy sekciarstwo, uważała protegowanie heretyków za część swych swobód szlacheckich i umiała uchylać się od sądów duchownych. Nie pomogła interwencja królów jak Władysław Łokietek i Władysław Jagiełło, który wydał edykt wieluński (r. 1424), uznający herezję za obrazę majestatu. W r. 1542 prymas Gamrat zniósł obcych inkwizytorów, a sejm piotrkowski w r. 1552 zakazał pociągać szlachtę, oskarżoną o herezję, przed sądy duchowne. Ostatnim inkwizytorem był Melchjor z Mościsk, zmarły w r. 1591, poczem wszelkie sprawy o zniewagę religji przeszły do trybunałów koronnych (ob. Dysydenci).
 Główny zarzut, stawiany inkwizycji kościelnej, to jest nawracanie zapomocą środków przymusowych, obciąża w równej mierze reformatorów XVI wieku, Lutra w Niemczech, Kalwina w Szwajcarji i Henryka VIII w Anglji. Luter radził zwalczać anabaptystów ogniem i mieczem, a dla wytępienia papizmu wszystkie środki uznawał za godziwe. Teologowie protestanccy Brenz, Butzer i Capito zalecali tępienie innowierców. Kalwin kazał predykanta Jakóba Grueta w r. 1547 storturować i ściąć, a Michała Serweta w r. 1553 spalić na wolnym ogniu, co najwybitniejszy teolog kalwinizmu, Teodor Beza, w dziele wydanem w r. 1554 usprawiedliwił i pochwalił. Podobnie z ręki kalwińskiej inkwizycji zginął antytrynitarjusz Jan Gentile, ścięty w r. 1566. Reformacja, głosząc zasadę „cuius regio illius religio“, oddawała władzę nad sumieniami w ręce panujących świeckich, którzy ją bezwzględnie wykonywali. Luteranizm wprowadzono w Niemczech, Szwecji, Norwegji i Danji przemocą. W Anglji za Henryka VIII i Elżbiety zostało wymordowanych dziesiątki tysięcy ludzi, nie chcących się przyłączyć do kościoła państwowego. Ofiary tych „reformacyj“ były bezwątpienia niemniej liczne jak ofiary inkwizycji, co jej bynajmniej nie usprawiedliwia, ale jest dowodem, że fanatyzm religijny był zgodny z duchem czasu i że reformacja wcale go nie umniejszyła i nie przyczyniła się niczem do wolności wiary i sumienia, zdobyczy czasów najnowszych.

 Inocenty. Było 13 papieży tego imienia:

 Inocenty I, św., był papieżem od 402 do 407 r. Był organizatorem karności kościelnej, przestrzegał celibatu duchownych i uregulował jurysdykcję soborów prowincjonalnych. Utrwalił