Strona:Stanisław Piekarski - Prawdy i herezje. Encyklopedja wierzeń wszystkich ludów i czasów.pdf/164

trywanie, które się podziela, wspólnota, do której się należy, dobrowolnie obrana doktryna lub sekta.
 W Nowym Testamencie a mianowicie w listach św. Pawła (1. Kor. XI, 19, Gal. V. 20) i w drugim liście św. Piotra (II. 1) znajdujemy wyraz grecki hairesis, w tłumaczeniu łacińskiem haeresis (w przekładzie polskim „kacerstwo“), użyty w znaczeniu błędnej nauki a greccy komentatorowie Pisma św. nie czynię, różnicy pomiędzy „hairesis“ a „schisma“. Rozróżnienie tych dwu pojęć poczyna się od św. Augustyna, który nazywa herezję „zastarzałą schizmą“.
 Według nauki Kościoła katolickiego (can. 1325 § 2 kodeksu prawa kanonicznego) heretykiem nazywa się ten, „kto przyjąwszy chrzest i zatrzymując nazwę chrześcijanina, uporczywie zaprzecza jednej z prawd, w które wierzyć należy wiarą boską i katolicką“. Kto wiary chrześcijańskiej całkowicie odstępuje, nazywa się apostatą a kto wzbrania się podlegać papieżowi i być w łączności z podległemi mu członkami Kościoła, nazywa się schizmatykiem.
 Od XII wieku poczęto w Niemczech herezję nazywać „kacerstwem“ (Ketzerei) a heretyków kacerzami.
 Kościół katolicki rozróżnia herezję formalną od materjalnej, a mianowicie heretykami formalnymi są ci, którzy świadomie trwają w błędnej nauce i ci podlegają karom kościelnym (ob. Interdykt). Heretykami materjalnymi zaś nazywa Kościół tych, którzy wprawdzie wyznają błędną naukę, lecz z powodu „nieprzezwyciężonej nieświadomości“ (ignorantia invincibilis) są przekonani, że dobrze wierzą. Ci są przez Kościół tolerowani. Obcowanie z heretykami było dawniej katolikom zakazane pod każdym względem. Obecnie ogólny zwyczaj pozwala przestawać z heretykami w sprawach świeckich a zakaz obcowania (komunikacji) trwa tylko w sprawach religijnych (communicatio in sacris). A mianowicie nie wolno ani heretyków dopuszczać do uczestniczenia w rzeczach świętych (sakramentach i obrzędach), ani też nie wolno katolikom brać czynnego udziału w obrzędach religijnych heretyków.

 Hergenröther Józef (1824 — 1890), historyk kościelny. W r. 1848 został księdzem, w r. 1851 był docentem uniwersytetu w Monachjum a w r. 1852 profesorem prawa kanonicznego i historji kościelnej w Würzburgu. W roku 1868 powołał go papież Pius IX na członka watykańskiej komisji kanonistów, przygotowującej sobór watykański. W r. 1879 został kardynałem i najwyższym kierownikiem archiwum watykańskiego. Najważniejszemi jego dziełami są historja schizmy Focjusza oraz słynny podręcznik historji Kościoła. Jest także autorem dalszego ciągu dzieła Hefelego „Historja soborów“, którą doprowadził do epoki soboru trydenckiego.

 Herkules, ob. Herakles.

 Hermas. W połowie drugiego wieku po Chr. (140 — 155) powstało w Rzymie dzieło p. t. Pasterz („Hermae Pastor“) znane pierwotnie w języku łacińskim i etjopskim a napisane w języku greckim. Dzieło to, którego oryginał w nowszych czasach odkryto, napisał Hermas, brat papieża Piusa I (141 — 155). Jest ono jednym z najdawniejszych zabytków piśmiennictwa chrześcijańskiego. Dzieli się na trzy części: pierwsza zawiera 5 wizyj, druga 12 przykazań, trzecia 10 porównań (parabol). Głównym przedmiotem „wizyj“ są napomnienia do pokuty, których udziela autorowi Kościół, objawiający się mu pod różnemi postaciami. W „przykazaniach“ mieści się moralistyka starochrześcijańska a w „porównaniach“ porusza autor różne tematy, będące w związku z pokutą i końcem świata. Hermas nie był teologiem i posługuje się językiem trudnym do przetłumaczenia na formuły teologiczne ale dzieło jego było wysoko cenione w pierwszych wiekach chrześcijaństwa.

 Hermeneutyka, umiejętność zasad i sposobów wykładania i wyjaśniania pewnej mowy lub pisma przez odnalezienie tej treści, którą autor chciał przez nie wyrazić. Oprócz hermeneutyki prawnej, wyjaśniającej treść prawa w duchu ustawodawcy i hermeneutyki dyplomatycznej, odnoszącej się do aktów dyplomatycznych, szczególne znaczenie ma hermeneutyka biblijna, mająca na celu wyszukanie zasad należytego zrozumienia Pisma św. Od egzegezy biblijnej różni się