Strona:Stanisław Piekarski - Prawdy i herezje. Encyklopedja wierzeń wszystkich ludów i czasów.pdf/132

padku wzajemnie się wspierających, t. j. nacjonalizmu i absolutyzmu, dążenia do wytworzenia kościoła narodowego i do uzależnienia go w zupełności od władzy świeckiej.
 Teorje galikańskie wyrosły na gruncie szczególnej życzliwości, którą papieże od czasów wprowadzenia chrześcijaństwa w Galji otaczali Francję, „pierworodną córkę Kościoła“, udzielając Kościołowi francuskiemu licznych swobód i przywilejów, z których korzystali przedewszystkiem królowie, wyzyskując je dla powiększenia swej władzy.
 Pierwsze ujęcie t. zw. wolności galikańskich, które wykluczały wpływ papieża na obsadzenie urzędów kościelnych we Francji, znalazło się w sankcji pragmatycznej Karola VII z r. 1438, zwanej „sankcją pragmatyczną z Bourges“, za podstawę której użyto sfałszowanej w tym celu rzekomej sankcji pragmatycznej św. Ludwika (Ludwika IX) z r. 1268. Prócz sankcji pragmatycznej formalną podstawę galikanizmu stanowiła praktyka parlamentów, które współzawodniczyły z królami w gorliwości o ukrócenie wpływu Kościoła. Wytworzone tą drogą zasady prawne zestawił w 83 artykułach Piotr Pithou, adwokat parlamentu, w piśmie p. t. „Les libertés de l’église gallicane“ (r. 1594). W piśmie tem wysnuł Pithou z dwóch zasad naczelnych, że król francuski jest w rzeczach świeckich niezależny od papieża i że władzę papieską we Francji ograniczają postanowienia dawnych soborów, specjalne prawa króla w dziedzinie prawno-kościelnej, jak np. prawo zwoływania soborów i placetum regium, i ograniczył prawa papieża do rządów kościelnych we Francji, uznając go równocześnie za podległego soborom powszechnym.
 Dla utrwalenia zasad, głoszonych w piśmie Piotra Pithou, wydał Du Puy w r. 1639 pismo p. t. „Preuve des libertés de l’église gallicane“. Pismo to zostało wprawdzie przez 22 biskupów, obecnych wówczas w Paryżu, potępione i uznane za zamach na wolność Kościoła, ale parlament oświadczył się za dziełem Du Puy, które wyszło ponownie w r. 1651, opatrzone przywilejem królewskim. Po licznych walkach, do których wciągnięto powagę naukową Sorbony, Ludwik XIV chcąc w sporze z papieżem Inocentym XI o rozciągłość przysługującego królom francuskim prawa, zwanego regale (t. j. prawa do zabierania dochodów z opróżnionych beneficjów kościelnych), pozyskać punkt oparcia w duchowieństwie francuskiem, zwołał w r. 1681 zgromadzenie duchowieństwa, aby orzekło, jak daleko sięgają atrybucje papieskie. Zgromadzeniu temu, złożonemu z 34 biskupów i 34 delegatów kleru, przedstawił zausznik królewski Choiseul, biskup z Tournay, projekt, zawierający wyraźną schizmę, odszczepieństwo od Kościoła rzymskiego. Że do uchwalenia tego projektu nie przyszło, jest zasługą Bossueta oraz właściwej Francuzom trzeźwości i jasności sądu, która odrzuciła zakusy Choiseul’a i nie dopuściła do schizmy. Na tem zgromadzeniu sformułowano w „Deklaracji kleru francuskiego“ z 19 marca 1682 zasadnicze prawa kościoła francuskiego w czterech artykułach, z których pierwszy orzekał, że królowie w rzeczach doczesnych nie podlegają żadnej władzy kościelnej, trzeci zaś utrzymał w mocy obowiązujące prawidła, zwyczaje i urządzenia, przyjęte przez państwo i kościół galikański; drugi i czwarty określały zakres władzy papieskiej w sprawach duchownych. Edykt królewski z r. 1682, nadający tej deklaracji sankcję prawa, został w r. 1693 przez Ludwika XIV odwołany, potem znowu przywrócony przez Ludwika XV w r. 1782. Rewolucja, zburzywszy na czas jakiś organizację kościelną we Francji i zerwawszy wszelką łączność między Kościołem a państwem, zniweczyła tem samem znaczenie galikanizmu. W konkordacie, zawartym w r. 1801 przez Piusa VII z Napoleonem, nie było wzmianki o deklaracji z r. 1682. Ale w rok po zawarciu konkordatu wydał Napoleon t. zw. „artykuły organiczne“, t. j. ustawę, regulującą stosunki kościelne w zupełnej sprzeczności z konkordatem. W tych to artykułach organicznych odżyły ideje galikanizmu, wskrzeszone przez Napoleona, który w dekrecie z 25 lu-tego 1810 ogłosił deklarację z r. 1682 jako ustawę (loi générale de l’empi-