Związuje go ono najsilniej z tem, co jest lub było. Szczególniej uczucie, o które idzie w sztuce. Artysta kocha zawsze konkretnie, kocha kształt duchowy, czy cielesny. Kształty rzeczy nowych rażą nas, gdyż niszczą przyzwyczajenia nasze i przystosowania umysłowo uczuciowe, Jeżeli czujemy wartość tych nowych stosunków, nowych form życia, to związek nasz z niemi jest przeważnie abstrakcyjny i nie bezinteresowny. To też najczęściej nie przedostają się one do sztuki. Prus umiał pogodzić tę abstrakcyjną miłość kultury i postępu z miłością dla tych pojedyńczych dusz po przez cierpienie i pracę których postęp ten się dokonywa. Twórczość Balzaka posiada ten sam typ społeczny. Balzaka jednak wiążą ze światem inne zgoła węzły uczuciowe. Balzak nie kocha właściwie człowieka. Człowiek zaciekawia go tylko. Jednostka zajmuje go jako ilustracya tych jego kulturalnych widzeń, z których powstał cały jego świat. Widzeń, na które składają się potężny umysł i wola namiętna, a wytężona w kierunku zdobycia. Balzak więcej myśli mniej czuje. Posiada wobec
