rkp; Wurzb. 135; Przyj. Dom. 1854, 13; Cen. Kasz. 7; Wójc. Kasz. 110.
Jedna z wież zamku na Wawelu zwana jest kurzą stopą lub kurzą nogą. Po przesileniu zimowym, gdy dni zaczynają się powiększać, pierwsze promienie słońca padają na tę wieżę, z czego miało powstać przysłowie.
Por. u Wójcickiego (Przysł. II. 226) i u Łepkowskiego (Przegląd zabytków krakowskich, str. 59), który wykład ten stara się obalić.
19 Wòn Pańé Bogu le dzén kradnie. — Cen. Kasz. 6.
Już mu się dawno wieczny spoczynek należy, już jego dni policzone.
Dzierżawca.
Dzierżawca powinien barszcz widelcem jadać.
Dzierżek.
1 I Dzierżek i Nieczuja. — Dar. 20.
Ob. N. 2.
2 Wolę zawsze być Dzierżkiem, niż Czeltajem. — Trotz, p. w. Dzierżek.
Przysłowie to, wyrażające, że lepiej mieć coś w faktycznym posiadaniu, niż cieszyć się nadzieją otrzymania, lub też że lepiej nie pożyczać wcale, aniżeli na dłużnika czekać, przytoczył Kochowski (w Epigram.) pisząc:
Nie pożyczę, nie wierzę żadnym obyczajem,
Wolę być zawsze Dzierżkiem, niżeli Czekajem;
dalej znowu upomina:
Nie masz dać, nie trzymaj mię na twych obietnicach,
Bo wolę być w Dzierżkowie, a niż w Myślenicach.
Dzierżyć się.
1 Dzierż sie, choćbyś komárem maścił. — Cinć. 11.
Nadrabiaj miną, nie upadaj na duchu, postaw się.
2 Dzierży sie, jak ślepy klamki. — Cinć. 11.
Dziesiątnik.
Z dziesiątnika bywa rotmistrz. — Górn. Dworz.
Dziewa.
A skądżeście wy? — „z Dziewy!” Bodajście wy! — Kolb. III. 203.
Dziewanna.
Gdzie rośnie dziewanna, tam bez posagu panna. — Kolb. III. 198.
Odm. Na polu dziewanna, w domu stara panna; odzienie wytarte, wszystko djabła warte.
Dziewczyna.
1 Czesz, strzeż, myj i daj (zapłać, dopłać) komu, by wypchać biedę z domu. — Przyb. rkp., dop.
Czesz, strzeż i zapłać komu, ażeby wywiózł z domu. Hor. 134. Myj i czesz, strój i pierz, a potym zapłać komu, aby wywiózł z domu. Przyj. ludu, r. II, N. 44. Dopóki dziewczyna młoda, to ją czesz; jak większa, to ją strzeż, a jak dorośnie, zapłać komu, co ją weźmie z domu. Lom. 11. Gdy dzieweczka, to ją czesz, a gdy większa, to ją strzeż; jak dorośnie, zapłać komu, by ją zabrał z twego domu. Glog. 68. Siedm lat chowaj, siedm lat czesz, siedm lat strzeż; — jeszcze zapłać komu, żeby zabrał biedę (kłopot) z domu. — Do siedmiu lat czesz, a od siedmiu strzeż.
2 Do dziewczyny z siwą głową, jak do psa z jeżem.
3 Dziewa kieby łania.
4 Dziewczyna dziś oszuka, a jutro poszuka.
5 Dziewczyna jak brzezina.
6 Dziewczyna na świat pada, chłopiec na koń siada.
T. j. co do wieku będzie z nich stosowna para.
7 Dziewczyna u matki ma warkoczyk gładki.
8 Dzieweczka, wódeczka i skrzypeczka gubią młodzieńca.
9 Dziewica płocha nigdy nie kocha.
10 Dziewica zakochana nie zna nad sobą pana.
11 Dziewka nie ma nigdzie miru. — Petr. 174.
12 Dziewka, to do brania; chłop do czekania.
13 Dzèwki! do paseniá gęsi! — Cen. Kasz. 15.
14 Dziewki, jak konopie prędko rostą. — Ryś. cnt. 3; Czel. 411.
15 Jedna dziewka przetrzyma siedmiu parobków na lodzie.
Kolberg (Lud, VIII, 302) pisze: „Jest mniemanie między ludem, jakoby niewiasta o wiele wytrwalszą była od chłopa na zimno i gorąco, stąd wyrażenie, że jedna dziewka....”
16 Kiedy niema młodej dziewki, to bierz starą babę w taniec (dobra i baba).
17 Kiedy pies ma ukąsić, to warczy, pszczoła brzęczy, a dziewka tylko ślepiami błyśnie.
18 Kto bierze nadobną dziewicę, ten sieje dla wróblów pszenicę.
19 Lepiej dziewką siwieć, niż za mężem parszywieć.
20 Ładna dzieucha! Ta jak pomietła. — Mát. rkp.
21 Łatwiej słomianemu chłopu, niż złotej dziewce.
22 Łatwiej sto pcheł upilnować, niż jednej dziewczyny.
