Nowsi jednakowoż historycy, jak Helcel[1], Szujski[2], Bobrzyński[3], a głównie Caro[4], odparli skutecznie to zdanie i wykazali, że Łokietek jak najmniéj ustawodawstwem i reformami administracyjnemi się zajmował. Pozostały jednak dwa fakta świadczące w każdym razie o pewnéj działalności Łokietka na polach powyższych, a oba te fakta odnosić się właśnie mogą pośrednio do naszego przedmiotu.
Łokietek bowiem w czasie, gdy miasta Wielkopolskie zawiérały ze sobą związki w celu ukrócenia zbrodni, nadał im w r. 1299[5] nietylko prawo karania zbrodniarzy śmiercią, ale nadto postanowił, aby i inne miasta w dzierżawach jego się znajdujące, posiadały swoich urzędników tak zwanych „prolocutores”, którzyby posiadali „omnem auctoritatem agendi contra omnes malefactores et poenam infligendi secundum exigenciam meriti cuiuslibet malefactoris”, a więc urzędników posiadających w głównych zarysach władzę podobną do władzy czeskich poprawców. Gdy nadto weźmiemy na uwagę, że oprawca polski w Łęczycy nazywa się procurator castri, a słowa procurator i prolocutor w średniowiecznéj łacinie są prawie jednoznaczne, przeto moglibyśmy sądzić, że ów prolocutor jest właśnie oprawcą, a tem samem, że skoro oprawców w Polsce w w. XIII nie było, to mógł ich Łokietek a nie Wacław ustanowić. Ponieważ jednak brak wszelkich źródłowych wskazówek, któreby nam genezę i istotę urzędu prolocutora bliżéj objaśniały, przeto z tego jednego faktu nie możemy, o ile nam się zdaje, wyciągać jakichś stanowczych wniosków na samoistność téj innowacyi Łokietka, tém bardziéj, że nic nie stoi na przeszkodzie przyjęciu hypotezy, że owi prolocutores i łęczyccy procuratores byli właśnie wiernem naśladowaniem ustanowionych przez Wacława w Małopolsce oprawców, i że następnie, gdy Wacław objął rządy
