dem czemś więcej, niż ta lalka, wówczas ją precz odrzuca. Przez sam akt posiadania wiemy, że jesteśmy więksi, niż rzeczy posiadane przez nas. Nędzą ostateczną jest trwać w pętach rzeczy mniejszych, niż my sami. To właśnie czuła Māitrēyī, kiedy mąż zdawał jej własność swoją w przeddzień opuszczenia domu. Zapytała go: „Czy też te rzeczy materjalne pomogą mi osiągnąć to, co jest najwyższe?“ — czyli innemi słowy: Czy są one dla mnie czemś więcej, niż dusza moja?“ A kiedy mąż jej odpowiedział: „Uczynią cię one bogatą w dobra świeckie“, rzekła odrazu: „Więc cóż mi po nich?“[1] Tylko kiedy człowiek naprawdę sobie uprzytomni, czem są jego nabytki, nie ma już złudzeń co do nich; wówczas wie, że dusza jego stoi o wiele wyżej, niż te rzeczy, i wyswobadza się z ich więzów. Tak tedy człowiek naprawdę urzeczywistnia duszę swoją, wyrastając ponad to, co posiada, postęp zaś jego na drodze wiecznego żywota znaczony jest szeregiem wyrzeczeń.
Że nie możemy posiąść bezwzględnie jestestwa nieskończonego, to nie intelektualne tylko twierdzenie. Tego trzeba doznać, doznanie zaś owo jest szczęściem. Ptak, kierując
- ↑ I tutaj autor nie podaje oryginału sanskryckiego, który brzmi: sā hōvāca Māitrēyī yan nu ma iyaṁ bhaqōḥ sarvā pṛthivī vittēna pūrṇā syāt syāṁ nv ahaṁ tēnāmṛtāhō nēti nēti hōvāca Yajñavalkyō yathāivōpakaraṇavatāṁ jīvitaṁ tathāiva tē jīvitaṁ syād amṛtatvasya tu nāśāsti vittēnēti, sā hōvāca Māitrēyī yēnāham nāmṛtā syām kim ahaṁ tēna kuryām (Bṛhadār-. up. 4, 4, 2-3). „Rzecze na to Māitrēyī: O Panie, gdyby też cała ta ziemia, dostatku pełna, moją była, czy byłabym też przez to nieśmiertelną, czy nie? Nie! Nie! — rzecze na to Yājñavalkya — jakiem-ci jest życie ludzizamożnych, takiem-ci byłoby twoje życie, ale niema nadziei nieśmiertelności przez dostatek. Rzecze na to Māitrēyī: Przez co nie mogę nieśmiertelną zostać — i cóż ja mam z tem począć?“. — Yājñavalkya był czołowym mędrcem doby upaniszadowej, a żył na dworze Janaki, króla-filozofa, władcy kraju Vidēha, w Indjach wschodnich. Obie postaci zapewne historyczne, znane także epopei, ale oba te nazwiska powtarzały się w dziejach i późniejsza tradycja pomieszała osoby (por. Pargiter, Ancient Indian Historical Tradition, Oxford 1922).
