Strona:Piotr Kropotkin-Pomoc wzajemna jako czynnik rozwoju.pdf/11

ludzką i uważa, że nic innego czynić nie potrzeba, jeno wyzwalać, wyzwalać i jeszcze raz wyzwalać.
 Skoro tak zasadnicze widzimy różnice pomiędzy marxistami i anarchistami, może powstać tu pytanie, — czemu obejmujemy ich spólnym mianem socjalistów? — Częściowo na pytanie to odpowiedzałem już wyżej, mówiąc, że zarówno jedni jak drudzy dążą do uspołecznienia gospodarki, do zniesienia własności prywatnej, środków produkcji i wymiany. Dodać jednak należy, ze miana socjalistów (a możnaby tu również powiedzieć komunistów) użyłem także dlatego, aby oddzielić się od nazywanych również anarchistami typów, w rodzaju Maxa Stirnera lub Fr. Nitzschego. Stirner to rozpaczliwy krzyk jednostki, samobójczo zbuntowanej przeciwko gromadzie; Nitzsche — to tragiczny żongler i linoskok, namiętnie spragniony powagi i dostojeństwa i nigdy na tym twardym gruncie stanąć nie mogący. — Obydwaj — i im podobni — są przejawem pewnej choroby społecznej, — lecz bynajmniej nie punktem wyjścia kierunku życia nowego, czy nowej a płodnej postawy względem zagadnień społecznych. — Mówiłem o anarchistach społecznych i dlatego nazwałem ich anarchistami-socjalistami, lub anarchistami-komunistami.
 Wyrazu socjalista lub komunista należy używać tu także dla tego, aby usunąć nieporozumienia, mogące powstać z powodu wspomnienia św. Franciszka z Asyżu, a także z powodu pewnych skojarzeń połączonych z imieniem Tołstoja, który nieraz tak dalece przenosił środek ciężkości do indywidualnego sumienia ludzkiego, że zgoła zapominał o potwornych warunkach społecznych, to sumienie wynaturzających. Dobrze też będzie pamiętać, co Kropotkin pisał na parę miesięcy przed śmiercią (dn. 27 grudnia 1920 roku) i co niewątpliwie było wyrazem poglądów, przez całe życie wyznawanych. Pamiętać także warto, że Kropotkin pisał to w Rosji, przeciwstawiąc się jednocześnie t. zw. „dyktaturze proletarjatu“.
 „Póki istnieć będzie kapitał, póki ludzie nie zrozumieją, że „kapitał“ jest jedynie kredytem, udzielanym przez posiadających, wogóle, póki kapitał będzie podstawą wszystkich przedsiębiorstw — póty nie może być mowy o rzeczywistem spółdziałaniu między ludźmi“.