Strona:Piotr Kropotkin-Pomoc wzajemna jako czynnik rozwoju.pdf/104

Od czasu epokowego dzieła Henryka Maine‘a wiemy, że ta forma organizacji społecznej istniała zarówno w dawnych, jak we spółczesnych Indjach pomiędzy ludami aryjskimi i niearyjskimi; a Elphinstone opisał ją pomiędzy Afgańczykami. Znajdziemy ją również w mongolskim ułusie, w kabylskim taaddarcie, na Jawie jako dessa, pomiędzy Malajczykami jako kota lub tofa i pod najrozmaitszymi nazwami w Abisynji, w Sudanie, we wnętrzu Afryki, u autochtonów obydwóch Ameryk i u drobnych plemion na archipelagach oceanu Spokojnego. Słowem — nie znamy ani jednej rasy ludzkiej, która nie przeszłaby przez okres spólnoty wiejskiej. Samo to wystarcza do obalenia teorji, podług której spólnota wiejska w Europie zawdzięcza swe pochodzenie instytucji chłopów niewolników. Jest ona znacznie starsza, niż chłopstwo pańszczyźniane i nawet instytucje średniowieczne nie zdołały jej złamać. Jest ona znamieniem powszechnem pewnego okresu w rozwoju ludzkości i w sposób naturalny wynika z organizacji klanowej — przynajmniej u tych wszystkich szczepów, które odegrały lub wciąż jeszcze odgrywają jakąbądź rolę w historji.
 Skoro spólnota wiejska była naturalnym wynikiem rozwoju, a bynajmniej nie tworem sztucznym, nie możemy się dziwić, że występuje ona w postaciach najrozmaitszych. Zwykle widzimy ją jako związek pomiędzy rodzinami, przypisującemi sobie pochodzenie spólne i spólnie władającemi pewnem terytorjum. Atoli u niektórych szczepów i w pewnych okolicznościach rodziny stawały się bardzo liczne, zanim wypuściły latorośle w postaci nowych rodzin; pięć, sześć lub siedm pokoleń żyło pod tym samym dachem, w tej samej zagrodzie, spólnie gospodarując i posiadając spólne bydło, a także jadając przy spólnem ognisku. Tworzyło to t. zw. w etnologji „wielką rodzinę“ (joint family), którą aż do dzisiejszego dnia spotykamy w Chinach, w Indjach, u południowych Słowian jako „zadrugę“; w ostatnich czasach znaleziono tę formę organizacji społecznej także w Afryce, w Ameryce, w Danji, w Rosji północnej i we Francji zachodniej. U innych szczepów i w innych warunkach, nieokreślonych jeszcze ściśle, rodziny nie dosięgły tych rozmiarów; wnukowie, a niekiedy synowie porzucali gospodarstwo ojcowskie z chwilą ożenienia się i każdy z nich zakładał ognisko własne. Atoli rozrzucone po lasach lub po-