Strona:PL Zieliński Rzeczpospolita Rzymska.pdf/341

nina: tu między innemi wysławia zdrowe prawidła higjeniczne ojców i tradycyjną medycynę domową, gwałtownie napada na lekarzy greckich, na uczniów Erazystrata, Herofila i innych. «Naród ten — mówi — nie mając siły, by zwyciężyć Rzymian mocą oręża, zdecydował się wytępić ich swemi miksturami». Nie dążył Kato do ideałów filozoficznych, będąc zupełnie pewny, że ideał cnoty zawiera pracowite życie staro-rzymskie w zawodzie rolniczym: ku zbudowaniu potomnych napisał swój utwór «O rolnictwie», jedyny, który po nim pozostał. Czyta się to z ogromnem zaciekawieniem poprostu jako pierwszy przechowany do naszych czasów zabytek prozy rzymskiej; lecz jakiż chłód wieje od tej wyrachowanej książki! Niewolnicy istnieją i muszą istnieć, bez nich nie można się obejść w gospodarstwie; należy ich wyzyskać jak zwierzęta juczne, a gdy się zestarzeją, sprzedawać, ażeby ochronić majątek od darmozjadów. Plutarch, biograf Katona, stara się wogóle oddać należną cześć jego zasługom, lecz tutaj jego greckie serce oburza się i przypomina o tem, z jaką ludzkością jego ziomkowie traktowali nie tylko niewolników, lecz nawet juczne zwierzęta, zapewniając paszę darmową tym, co były używane przy budowie Partenonu. I raz jeszcze przekonywamy się, że filhellenizm, to rzeczywiście jedyny mistrz ludzkości, który uczy, że humanizm i człowieczeństwo są równoznaczne.
 Już milsza jest dla nas inna cecha tego zatwardziałego Rzymianina: skutkiem konkurencji prowincjonalnego, specjalnie zaś sycylijskiego zboża, nastąpił zanik rolnictwa italskiego. O tem wiedział i godził się z tem, lecz przekazano nam następującą charakterystyczną dlań rozmowę. «Jaka działalność jest najzyskowniejsza?» — «Dobra hodowla bydła». — A potem? — «Średnia hodowla bydła». — A potem? — «Kiepska hodowla bydła». A potem? «Rolnictwo». — «A pożyczać pieniądze na procent?» — «A zabijać ludzi?» Tak więc, nasz ziemianin tuskulański lichwę równa z zabójstwem; widać z tego, z jaką pogardą musiał traktować tę klasę ludzi, którzy