i więcej troszczył się o Masynissę, niż o lud rzymski, któremu zboże afrykańskie bardzo by jednak się przydało. Tak samo postąpił potem Flamininus z Filipem, tak samo Scypjo Azjatycki z Antjochem; zdawało się, że lud rzymski posyłał ich, by prowadzili wojnę w interesie Achejczyków i Eumenesa, nie zaś w swoim własnym. Po czwarte — wychowanek surowej choć bezbarwnej religji rzymskiej nie mógł obojętnie patrzeć na to, jak pod wpływem tegoż filhellenizmu starzy bogowie rzymscy, bogowie Numy Pompiljusza, ustępowali na plan drugi przed bogami obcymi, którzy szli częściowo ze zhellenizowanej Etrurji, częściowo z helleńskich miast Italji, częściowo zaś z samej Hellady, a nawet ze Wschodu.
Już od Etrurji zaczęło się zło. Przecież Romulus i Numa, zakładając augurat, wskazali, w jaki sposób należy błagać nieśmiertelnych bogów: pocóż więc ci patrycjusze przy każdej dogodnej okazji zapraszają etruskich «haruspików», aby rozpoznawali niezrozumiały rysunek wątroby ofiarnego zwierzęcia? Można sobie wyobrazić, jak ci szarlatani w duszy drwią z tego bezmyślnego zaufania szlachty rzymskiej do ich kłamliwej nauki: «dziwię się, jak może jeden haruspeks bez śmiechu patrzeć na drugiego»[1]. Lecz była to rzecz błaha w porównaniu z niszczycielskiem działaniem kultów greckich, wprowadzonych przez patrycjat na zasadzie ksiąg Sybili. Dzięki nim obrzędy starorzymskie coraz bardziej ustępowały miejsca greckim i co jeszcze gorzej, wschodnio-greckim: zaczęli od Apollina i Demetry, a na razie skończyli na frygijskiej Macierzy Bogów z jej wstrętnymi dla uczuć rzymskich pokaleczonymi kapłanami. «Ona przecież jest boginią trojańską, a Troja — to matka Rzymu». Przyniosło nam korzyść to macierzyństwo! Dzięki niemu teraz te kruki kraczą na wszystkich rogach i prorokują «namioty na Forum» — bliską zagładę naszej ojczyzny!
Kato był dobrym mówcą; chociaż bez szkoły greckiej, lecz za to ze starorzymską ścisłą logiką, zgodnie ze
- ↑ Te drwiące słowa Katona stały się przysłowiem i u nas, lecz nieprawidłowo — jak widać — zamiast harusper mówimy augur.
