Strona:PL Zieliński Rzeczpospolita Rzymska.pdf/229

jów do miasta hellenistycznego. Na prawo odrazu napotykamy monumentalną studnię; jest to niewątpliwie eleuzyńska «studnia wesola», przy której córki Keleosa znalazly zrozpaczoną boginię. Coprawda było to w Eleuzynie; ale i kolonie, że tak powiemy, światyni eleuzyńskiej lubowały się w odtwarzaniu tych szczegółów. Na prawo był szereg stopni, unoszących się ku górze: stąd wtajemniczeni oglądali dramat poszukiwań Demetry i jej połączenie z córką. Założenie świątyni przypada na sam początek III w. w epoce Lizymacha. Wtedy „świątynia zapewne znajdowała się za murami ówczesnego miasta, podobnie jak Eleuzys aleksandryjski. Niewątpliwie też tajemnice pergamskie musiał tu wprowadzić jakiś apostoł Demetry eleuzyńskiej, jak to w Aleksandrji uczynił Tymoteusz. Być może on sam. Wiadomo nam, że on działał i w tych miejscach, o czem jeszcze będzie mowa.
 Teraz mamy przed sobą właściwą twierdzę «Pergam», t. j. Wawel, samo gniazdo orle Filetera i jego „następców, otaczające łukiem miasto dolne. Sam środek luku na zaokrąglonym stoku góry zajmuje teatr, podobnie jak w Atenach — i znów jak w Atenach ponad nim unosi się święta zagroda Pallady z jej świątynią. Było to dzieło Attala I-ego: jak świątynie Akropolu ateńskiego były owocem zwycięstw nad Persami, tak dzielnica Pallady w Pergamie powinna była przypominać wszystkim o zwycięstwie nad Gallami. Jak zaś Perykles znalazł wykonawcę swoich wspaniałych pomysłów w osobie Fidjasza, tak Attal ściągnął dla wykonania swoich — najbardziej utalentowanego artystę swego czasu Epigona.
 Epigon poszedł jeszcze dalej po linji patosu, którą wskazał Skopas; wyzyskał udoskonalenia techniczne, wprowadzone przez Lizyppa, i od siebie dodał charakterystyczny dla epoki hellenizmu — realizm. Wszystkim tym trzem odrębnościom jego talentu zadanie, postawione mu przez króla, dawało wdzięczny materjał. Gallowie, jak wogóle plemiona koczownicze, brali ze sobą na wozach żony i dzieci; klęska dotykała bezpośrednio i te bezbron-