Strona:PL Zieliński Grecja niepodległa.pdf/380

ne, które zachowały się z Aten wieku IV. Są to prześliczne sceny z kręgu domowego ogniska: gospodyni ze swą szkatułką, młodzieniec z jakimś ulubionym zwierzakiem i t. p. Uczestnicy nawzajem podają sobie rękę — na powitanie? na pożegnanie? — trudno orzec, ale to pewna, że wionie ku nam od tego miejsca spoczynku niezmierną ciszą ukojenia; przekonywamy się, że pocieszająca nauka misterjów eleuzyńskich przebrzmiała dla serc tych nienapróżno, że sztuka wspierała filozofję, ażeby ludziom znośną uczynić rzeczą pobyt na ziemi między obu zagadkami narodzin i śmierci.
 Przy tem wszystkiem artyści, stawiąc pomniki nagrobne umarlym i nawet podpisując pod niemi ich imiona, nie dążyli ku temu, aby swe rzeźby czynić podobnemi tym, których miały uczcić: odtwarzali poprostu piękne kobiety, dziewczęta, pięknych mężczyzn, młodzieńców, starców. Taki kierunek twórstwa nazywamy idealistycznym. Lecz w jaki sposób osiągali artyści swe wyobrażenia o ideałach, które potem wcielali pracą swego dłóta? Czy brali je wprost z głowy? — Nie. Wspomnijmy słowa Sokratesa z wyżej nadmienionej rozmowy z Parrasiosem: z uwagi na niemożliwość znalezienia w jednym człowieku zespołu wszech doskonałości, artysta z rozmaitych wzorów zbiera to, co w każdym jest dobrego, i w ten sposób tworzy piękną całość. Tak postąpił, naprzyklad, Zeuksis: gdy Krotończycy zaprosili go, aby stworzył dla nich wizerunek Heleny, zażądał on, aby skierowano doń szereg najpiękniejszych dziewic tego miasta, wystudjował każdą zosobna i, na zasadzie zespołu otrzymanych wrażeń, wykonał zamówienie. Ten idealizm tedy ma u podstaw swoich realizm: i taka droga do idealizmu jest jedyną drogą słuszną.
 Skoro zaś artysta w dążeniu swem do idealizmu zmuszony był przejść przez pośrednią dziedzinę realizmu, nastręczała się pokusa, aby niekiedy się na niej zatrzymywać, utrwalać w marmurze lub na tablicy rysy tej osoby, która była przedmiotem studjów — t. j. innemi słowy tworzyć jej portret. Rozwój sztuki portreto