w sferze przedmiotów mniej już koniecznych sama z siebie wznieść się może do wyżyn artyzmu. Ale gdy rzemieślnik wytwór swej pracy oddaje, zatrzymując tylko jego abstrakcyjną wartość pieniężną, to działalność jego nie może wznieść się nigdy nad pracę maszyny, jest ona dlań tylko trudem, smutną i gorzką pracą. Takim jest los niewolników przemysłu; nasze fabryki współczesne dają nam opłakany obraz najgłębszego poniżenia ludzi: ciągły trud, zabijający ducha i ciało, bez ochoty i zamiłowania, często i bez celu.
Nie należy tu zapoznawać także i opłakanego wpływu chrześciaństwa. Skoro widziało ono cel człowieka całkowicie w jego pozaziemskiem istnieniu i ceniło tylko ten cel, absolutnego, nadludzkiego Boga, więc tylko zaspokojenie nieodbicie koniecznych potrzeb życia mogło być troską człowieka. Skoro bowiem raz obdarzony on został życiem, obowiązkiem jego jest je utrzymać, dopóki Bogu nie spodoba się pozbawić go tego ciężaru. Ale te potrzeby nie powinny w nas nigdy budzić chęci do obrabiania z zamiłowaniem tej materyi, której musimy używać dla zaspokojenia naszych potrzeb. Tylko abstrakcyjny cel podtrzymania życia w ścisłem słowa tego znaczeniu, uprawnia naszą działalność fizyczną i, o zgrozo! widzimy też, jak
Strona:PL Wagner - Sztuka i rewolucya.pdf/71
Ta strona została przepisana.
