W mowach Tucydydesa przebija się obok odrębnéj indywidualności mówców, nierównie więcéj duch, zasady i dążność tych państw helleńskich, w których imieniu mówcy ci występują; w nich starają się strony przeciwne, jak np. Kerkyrejczykowie, Koryntyanie, Lakonowie i Ateńczykowie, za pośrednictwem swych rzeczników wykazać, uzasadnić i usprawiedliwić powody, dla których poczynały sobie tak a nie inaczéj, dla których w ogóle zniewolonemi być się widziały stanąć po téj lub tamtéj stronie rozdwojonego narodu helleńskiego. To też mowy te są po największej części trafnie i bezstronnie obmyślonemi apologiami polityki, jakiej się podczas wojny peloponezkiéj największy udział w niej mające miasta, rzeczypospolite i wyspy helleńskie chwyciły, a razem wzięte, rzucają one na ówczesny stan i stosunki polityczne Hellady, światło, dające nam obraz ich wierny, żywy i całkowity, jakiego samo proste rzeczy opowiadanie nie mogłoby dokonać. Czém są w dramacie greckim chóry, tém w historyi Tucydydesa są mowy, głosy objawione przed dokonaniem wielkich akcyj historycznych, już naprzód konieczność i doniosłość ich poznać dające.
Podobne mowy, nie zawsze znaczenie wypadków historycznych mające, lecz prawie zawsze do szczegółowego i wszechstronnego pojęcia i zrozumienia tychże przydatne, a przytém jednostajnemu rzeczy przedstawieniu wiele ruchu, życia i rozmaitości nadające, naśladowali później historycy rzymscy, mianowicie Sallustyusz, Liwiusz i Tacyt, a za przewodem tych ostatnich także dziejopisarze nasi, między którym i dosyć tu wymienić Łukasza Górnickiego, autora Dziejów w koronie polskiéj, gdzie wiele wybornych mów nachodzimy.
Między mowami, znajdującemi się w historyi Tucydydesa, górują niezaprzeczenie trzy mowy Peryklesowi przypisane[1], a z tych najbardziej druga, miana w Atenach podczas publicznego obchodu pogrzebowego na uczczenie Ateńczyków w pierwszym roku wojny peloponez-
- ↑ Tuc, I, 140—144; II, 35—46; II, 60—64. Jednę mowę Peryklesa, w której tenże siłę zbrojną i zasoby wojenne Aten wylicza, podaje Tucydydes streszczoną w mowie zawisłéj. II. 13.
