rzy starali się ująć i przezwyciężyć paradoksalne zagadnienie współczesnej świadomości kulturalnej. Widzieliśmy, na czem polega problem. Świadomość sama przez się ma znaczenie jako przewodnik i środek oryentacyjny pewnego procesu biologicznego. Dzięki warunkom, w jakich wykrystalizowuje się świadomość kulturalna, dzięki położeniu ekonomiczno-społecznemu warstw t. zw. myślących, powstało paradoksalne biologiczne zjawisko nowoczesnej świadomości. Paradoksalnem jest ono wskutek głębokiej nieodpowiedniości, jaka zachodzi pomiędzy tem, co świadomość tu uważa za swój świat, swoje otoczenie, w jakiem żyje, a tem, co jest istotnie jej otoczeniem. Środowiskiem biologicznem naszej świadomości jest współczesne skomplikowane społeczeństwo, cały ten bezmiar zbiorowej pracy, która dźwiga ją ponad żywiołem. Świadomość ignoruje ten stan rzeczy i w swem mniemaniu styka się bezpośrednio z „przyrodą“: widzi tak lub inaczej w samej sobie podstawę działania bezpośrednio sięgającego w byt... Dzięki temu żyje ona w społeczeństwie jakby w stanie nieustannego somnambulizmu. Nie rozumie skutków własnego swego działania, nie pojmuje, skąd płyną działające na nią, wstrząsające nią lub zwolna przeobrażające zdarzenia i zmiany. Wszystko to widzieliśmy już uprzednio. Laforgue zajmuje stanowisko niezmiernie ciekawe. Silnej niż ktokolwiek przeżył on rozdarcie świadomości, poczucie bezsilności jej wobec świata, „przeznaczenie“, które nią włada. Zrozumiał jednak i dalsze konsekwencye tego stanowiska. To wszystko, co przeżywa w samej sobie świadomość, cały jej wewnętrzny dramat nie ma właściwie wpływu na to, czem stajemy się my sami, jako cząstką zbiorowego życia. To rzeczywiste nasze, związane z świa-
