Strona:PL Smereka - O retoryce w szkole średniej.pdf/7

znaczeniu), kojarzące mylne wyobrażenia i pojęcia. Wszak jeśli uczniowie wyczytają we wstępie do Ovidiusa o jakiejś tam retoryce i retoryczności, a we wstępie do Liviusa (s. 7) o retorycznych ozdobach, to te słowa będą dla nich pustym dźwiękiem, bo mów jeszcze nie ‘brali’; jeśli natomiast dowiedzą się ze wstępu do Tacyta, że księgi zgodnie z przepisami retoryki starał się... zamykać w strząsającym obrazem... że jest uczniem szkó ł retorycznych, że żywością i napięciem przedstawienia, dramatycznością w opisie zdarzeń wywoływa głębokie wrażenie..., to te słowa wytworzą pewien chaos w ich głowach ze względu na to, że przed rokiem uczyli się retoryki, ale tylko tyczącej się mów sądowych. „Retoryka i wstrząsający obraz, retoryka i żywość, napięcie przedstawienia i dramatyczność opisu — o ile jedno ma z drugiem coś wspólnego?“ zapyta niejeden. „A zresztą retoryka to teorja, podająca nam pewne zasady i przepisy, odnoszące się do mów, ich struktury itd., ale do mów; to się wyczuwa, że np. ten opis jest patetyczny, dający silny czy ‘mocny’ obraz, inny spokojny i ‘słaby’ — lecz dlaczego ma się to właśnie koniecznie łączyć z retoryką"?
 Umyślnie zatrzymuję się przy wyrazach patetyczny, silny, mocny, dodajmy dramatyczny, tragiczny, a zamknijmy ich szereg słowem retoryczny, bo one właśnie nasunęły mi temat do niniejszego artykułu. Ńie występuję przeciw terminom technicznym jako takim, gdyż one są konieczne w nauce, lecz przeciw ich używaniu bez odpowiednich objaśnień. By więcej słów nie tracić, chodzi mi o to, aby te terminy dawały w szkole coś konkretnego, by uczniowie wiedzieli poprostu, dlaczego dany ustęp zasługuje na miano patetyczny w retorycznem znaczeniu. A więc należy uczniom nietylko objaśnić, że w szkołach retorycznych podawano dokładne wskazówki, jak się robi patos, lecz także trzeba im wymienić najważniejsze przepisy i na odpowiednich przykładach zailustrować tę robotę artystyczną.
 Dział retoryki, traktujący o działaniu na duszę ludzką i wzbudzaniu afektów, jest najważniejszy dla badań retorycznych w literaturze starożytnej wogóle — a dla szkoły średniej ogólnokształcącej ma też dlatego największe znaczenie, gdyż właśnie w ustępach budzących grozę najwyraźniej można śledzić pracę artystyczną pisarza. Amplificatio — pisze T. Zieliński (O czytaniu mów s. 29) — nie powinna ujść naszej uwadze; jak każde działanie na duszę ludzką, przedstawia ona wdzięczny przedmiot dla krytyki psychologicznej. Coprawda, jest to najtrudniejsza niemal dziedzina wymowy; retoryka starożytna opracowała ją tylko zewnętrznie, a współczesna, wskutek nieszczerości, pozostawiła ją zupełnie bez uwagi. Lecz nawet zewnętrzne kategorje retoryki starożytnej mogą nam pomóc w uchwyceniu wspólnych rysów w różnych amplifikacjach i w ten sposób przynieść pożytek.