przyszłości, że muszą być istotnie natchnione boskim duchem, że wtedy „poezya stanie się znowu, czem była niegdyś w czasach proroków, czem była za Orfeusza i Muzeusza“, a filozofia, by zaspokoić duchowe potrzeby człowieka, musi mu kazać wejść w siebie samego, znaleźć punkt oparcia się w sobie samym“. To jest ,kamieniem węgielnym filozofii słowiańskiej", a — jak widzieliśmy — także greckiej od Heraklita począwszy, co wedlług słów Mickiewicza i starożytni utrzymywali, że każdy człowiek ma swój geniusz uwięziony w organizacyi, a całą różnicę między ludźmi stanowi różny stopień wyrobienia się tego geniuszu“[1]. Aż do Ameryki sięgnął Mickiewicz po przykład filozofa, podobnie jak Sienkiewicz po tylu latach później po wzory dla europejskich społeczeństw. Otóż Emerson, często przez Mickiewicza cytowany, filozof praktyczny, jakiś Sokrates amerykański“ wyznał, że „ten, do kogo choć raz Bóg przemówił, wie już wszystko“[2]. Członek zaś Związku Etycznego w Stanach Zjednoczonych, Sheldon w Ruchu etycznym“ poleca, uwydatnić nasz głos wewnętrzny“, jakoteż istniejącą w nas pewną pierwotną miarę wartości“[3]. Miejmy nadzieję, że kiedy ruch etyczny rozszerzy się dostatecznie po Europie i Niemczech (obecnie po różnych miastach tego państwa istnieje dwadzieścia kilka towarzystw etycznych), wtedy dopiero nastanie zrozumienie istotne filozofii praktycznej, wiary i etyki Sokratesa.
Amerykanin Emerson i filozof Cieszkowski, których Mickiewicz z sobą zestawia, w krainie intuicyi wskazali jedyne źródło wszelkiej prawdy[4]. Uwielbienie dla sztuki — mówił Mickiewicz, dla natury, dla czynów bohaterskich, wynika z jednego źródła, z intuicyi, i filozofia zmuszona jest dzisiaj iść tam czerpać“. Gdy czytam wzniosły, jedyny w swoim rodzaju i o głębokim nastroju, Ojcze-nasz“ Cieszkowskiego, to mam złudzenie, jakoby jego twórca najgenialsze i podstawowe myśli zaczerpnął ze starogreckiej orfiki i od filozofów, którzy najbardziej stali pod jej przemożnym wpływem — od Heraklita i Empedoklesa. Kiedy Cieszkowski powiada, że Bóg to ognisko, skąd wszystkie wypływają nam prawa, a dokąd skupiają się nazad wszystkie nasze obowiązki“ — to jakbym słyszał głos Heraklita wywodzącego, że wszystkie
