Heraklit jako myśl gromowładną, kierującą wszechświatem; a że ten grom, wypadający z nieba, i ta myśl zawiadowcza świata — to znamię wojowniczej Ateny, wyskakującej w pełnym rynsztunku z głowy Zeusa, wybornie wykazali w ostatnich latach Gilbert i Seeck[1]. Heraklitową γνώμη, odbłysk Ateny w umyśle ludzkim, wziął za punkt wyjścia Protagoras i przygotował trzecią reformę religii, większą i wyższą od dwóch poprzednich: apollinonowej i dyonizyjskiej, Pitagorejczyków i Eleatów, reformę atenńską, która żadnej z dotychczasowych nie wyłączała, lecz obie sprzeczne ze sobą w zgodnej w myśl Heraklita rozwiązywała harmonii.
Nie tak śmiałem wyda się może przypuszczenie znacznego wpływu Protagorasa na historyka wojny peloponeskiej, jak na poetę Sofoklesa, a jednak to oddziaływanie wielkiego sofisty na nich obu pod względem ideowym zarówno jest — mojem zdaniem — pewnem. Dotąd przyjmuje się wpływ sofistów na Tucydydesa tylko pod względem formalnym. Niepodobna atoli pojąć, dlaczego Tucydydes miałby się oprzeć wpływowi Protagorasa, a uledz Prodykosowi tudzież sofiście Antyfontowi, któremu raczej Herodot wyłącznie prawie hołduje i to nie tylko co do języka i stylu. Bajka o naiwności Herodota rozwiała się, odkąd w nim zamiast „naiwnego dziecięcia natury“ odnaleziono „dziecię nowego czasu“, którego styl jest produktem mozolnej sztuki i sofistycznej wprawy do tego stopnia, że można mówić o dziwu pełnej w jego osobie i dziele mieszaninie „von altväterlicher Strenge und moderner Subjektivität, von Naivität und Reflexion“[2]. Także Xenofont nie ostał się przed wpływem sofistów, a jego naiwność i naturalność wolno posądzać o afektacyę[3]. Nawet w obozie najzaciętszego wroga, w dziełach Platona, sofistyka święci odniesione zwycięstwo[4].
- ↑ Herakl. fr. 41 i 64. O. Gilbert Griech. Götterlehre in ihren Grundzügen dargestellt. Leipzig 1898, str. 155 i nast.; O. Seeck: Die Bildung d. griech. Religion (Neue Jahrb. f. d. kl. Alt. II., 1899, str. 322.
- ↑ Die antike Kunstprosa I., 39
- ↑ Tamże str. 101.
- ↑ Tamże str. 111: der hochpoetischen Diction der sophistischen Prosa steht er nicht so ablehnend gegenüber: sie war seinem Naturell gemäsz.
