sofistyczno-filozoficznego i Nietzsche’anowskie „Umwertung aller Werte“[1]. W duchu Nietzschego też i Burckhardta uważa Baumstark tragedyę za córkę pesymizmu. Jeżeli była nią, to w poczęciu, lecz nie co do swojej istoty i dalszego rozwoju. Już u Eschyla bowiem dźwięczy ton męski i zasadniczy nadziei na prometejską nutę. Nadzieję głosił Heraklit wbrew szałom dyonizyjskich misteryow, wejście w siebie i rozpoznanie samego siebie. On to pierwszy na drogach duszy zrobił wielkie odkrycie, że dusza ludzka nie jest tylko powierzchnią, jak morze, cichą i gładką albo wzburzoną, nie jest na wzór σωφροσύνη pitagorejskiej lub bakchickiego θυμός; lecz że ma nadto grunt głęboki i myśl utajoną na dnie (βαθύν λόγον έχει)[2]. To już coś więcej nad banalny optymizm cichych i skromnych, lub ekstatyczny pesymizm nagich dusz, to — melioryzm, droga do poprawczego i pełniejszego życia!
O Eschylu i Sofoklesie można powtórzyć to samo, co Maass powiedział o Heraklicie, że pogardzali wprawdzie dyonizyjską religią, lecz orfiki nie odrzucali bynajmniej. Zaświat o tyle wpływa na ich poglądy, o ile przyczynia się do mnożenia życia na ziemi. Teologiczna zaś wiara w życie pośmiertne w Hadesie, która tak ważną odgrywa rolę w poezyi Pindara, jest im zupełnie obcą[3]. Dobra nadzieja i dogmat wyzwolenia od złego, którym Pindar, jedyny z liryków greckich, przezwyciężył pesymizm, różnią się zasadniczo od tej orfickiej nadziei Heraklita, sofistów, Eschyla i Sofoklesa, że raj utracony da się odzyskać na ziemi — nie w niebie, ani w podziemiu — przez historyczny rozwój i ciągłe doskonalenie się rodu ludzkiego[4]. Heraklitowe τό φρονείν odbiło się silnem echem w tragedyach Sofoklesa, a wobec tego, że twórca „Antygony“ we własnem wnętrzu poleca współczesnym szukać gwiazdy przewodniej, wszelkie bajanie na temat jego „tragedyi przeznaczenia“ należy złożyć raz wreszcie między stare rupiecie[5].
- ↑ Plat. Protag. 316 D i 339 A.
- ↑ Diels: Herakl. fr. 15, 18, 27, 45, 101.
- ↑ Orpheus, str. 167. Rohde: Psyche, str. 524, 531 i 534. Gomperz: Gr. Den. II., str. 6 i nast. Baumstark: Der Pessimismus etc., str. 32: ein Rückschlag eingetreten — mit Pindar, bei dem sich theologischer Glaube in die Poesie mischt, wie bei den beiden Keern (Simonides u. Bakchylides) halbsophistisches Denken.
- ↑ Pindar Istm. VIII., 18: Χρὴ δ' ἀγαθὰν ἐλπίδ' ἀνδρὶ μέλειν. Baumstark: Pessim., str. 34.
- ↑ Por. Diels: Herakl. fr. 17, 112, 113, 116 i Sofokl. Antyg. w. 1347 i nast. w końcowych słowach chóru ο τό φρονείν, prócz wielu innych miejsc w tej tragedyi.
