5). Już pod owe czasy „Chananejczyk był na ziemi“, po której podróżował Abraham (Gen. 12, 6. 13, 7). Mamy więc z jednej strony epokę, w której Chananejczycy już byli mieszkańcami ziemi Chanaan. Z drugiej zaś strony raport o tejże ziemi z czasów Amenemha I, króla XII dynastji egipskiej, ok. 25 w. przed Chr. (ap. Chabas, Les papyrus hiératiques du musée de Berlin, Chalons 1866), pokazuje, że mieszkał tam podówczas lud semitycki Sati, ten sam, którego już tylko były szczątki za XVIII dynastji (podobnie jak Refaitów szczątki tylko za Jozuego). Więc osiedlenie się Chananejczyków wypadałoby między 2400—2300 r. przed nar. Chr. Wtedy bowiem chamickie ludy, osiadłe poprzednio nad zatoką Perską, wyrugowane zostały może przez jafetyckich Arjasów z Babilonji (Lenormant l. c.). Chananejczycy dzielili się na rozmaite pokolenia, które Gen. 10, 15... wylicza: Chanaan autem genuit Sidonem primogenitum suum, Hethaeum et Jebusaeum et Amorrhaeum, Gergesaeum, Hevaeum et Aracaeum, Sinaeum et Aradium, Samaraeum et Amathaeum, et post haec disseminati sunt populi Chananaeorum. Najpierwszymi więc byli Sydończycy (ob. Sydon) nadmorscy; Hetejczycy (ob.) bardzo liczni wewnątrz kraju; Jebuzejczycy mieszkali w Jerozolimie i jej okolicach i dopiero Dawid im to miasto odebrał; Amorejczycy (ob.) często brani za jedno z Chananejczykami w ogóle (Jos. 24, 8. 15. 18. II Reg. 21, 2; w tém ostatniém miejscu Gabaonici zaliczani są do Amorejczyków, chociaż byli Hewejczykami, Jos. 11, 19); Hewejczycy (ob.); Gergezejczykom naznaczają siedlisko około [Encyklopedja Kościelna/Geraza|Gerazy]] (ob.); Aracejczycy (ob.I 407); obok Arcejczyków Sinejczycy około Libanu; Aradczycy (ob. I 361); imię Samarejczyków (v. Semarejczyków), zamieszkałych nad morzem Śródziemném, obok Sydończyków, przechowało się jeszcze za rzymskich czasów w nazwisku miasta Simyra; Amathejczy (ob. Emath); zaliczają tu wreszcie i Ferezejczyków (ob.). Ludy te, z wyjątkiem Hetejczyków, Sydończyków i niektórych amorejskich plemion za Jordanem, nie miały organizacji, któraby im jedność i siłę nadawała. Pospolicie w każdém mieście (fortecy) był osobny niezależny król: Jozue 32 takich królów pobił (Jos. 12, 8...), chociaż jeszcze nie całą zdobył ziemię Chanaan; Adonibezek (ob. II 264) 70ciu okrutnie zamordował. Pospolicie wojowali między sobą, jak widać już ze wspomnianego Adonibezeka, i tylko we wspólném niebezpieczeństwie zawierali między sobą krótkotrwale umowy. Religja ich zasadzała się na bezwstydnym kulcie, jak widać ze czci oddawanej bożkowi Beelfegor (ob. I 570) i Aszerze (I 675). Z tego powodu (Deut. 9, 5) polecone było Izraelitom ich wypędzenie, lub (gdyby uchodzić nie chcieli) wytępienie i zniszczenie wszelkiego śladu ich bałwochwalstwa. Izraelici jednak nie zupełnie rozkaz ten wykonali, co stało się powodem ciągłego ich odpadania w to samo bałwochwalstwo i w niewolę ludów postronnych. Wypędzone ze swych siedzib pokolenia chananejskie, skupiły się w znacznej części nad brzegiem morza Śródziemnego i dały powód emigracji nadbrzeżnych Fenicjan w inne części świata. Lenormant op. c. roz. 1 §. 3. Cf. Movers, Die alten Chanaaniter, w Bonner Zeitschrift, rok VI z. 1. X. W. K.
Chantrel Józef, nadzwyczaj czynny literat franc., pisarz ściśle katolicki. Do ważniejszych jego prac należą: 1) Kontynuacja Historji kościelnej Rohrbacher’a, aż do r. 1860, p. t. Annales ecclésiastiques 1846—1860 (Paris 1861), idem 1846—66 (ib. 1867), id. 1867—68 (ib. 1871).
