cte v. mediate), a) przez praktykę, gdy potępia jaki błąd dowodzony Biblją; np. potępieniem błędu millenarjuszów, potępił fałszywe rozumienie nadawane textowi Apoc. 20, 4; potępiając kastrację, uczy, że nie należy brać literalnie Mat. 5, 29. 30. 18, 8. 9. 19, 12. Pośrednio także b) przez nakaz np. pacierzy kapłańskich uczy Kościół, że w Mat. 6, 7 nie zabronił Pan Jezus długich modlitw. c) Teksty Mat. 1, 25. 13, 55. 56. objaśnia pośrednio nauka o przeczystém dziewictwie N. Marji Panny, zawarta w wierszu liturgicznym: „Post partum Virgo inviolata permansisti.“ 3) Do bezpośrednich wykładów Kościoła odnoszą się wyznania wiary (professiones fidei), zwłaszcza skierowane przeciw pojedyńczym błędnym rozumieniom, np. przeciw błędom Berengarjusza (ob. wyżej str. 192...). — Gdzie niedostaje wykładu Kościoła, uciec się należy do jednozgodnego wykładu ojców śś. (cf. Ojcowie śś. i Tradycja). Ponieważ mówimy tu tylko o wykładzie Biblji, jako autentycznym, i o sposobie tegoż wykładu, przeto opuszczamy parallelizm (ob.) biblijny, będący wprawdzie źródłem wykładu, lecz należący do zasad ogólnej hermeneutyki. Literaturę nauk biblijnych ob. w aa. Archeologia, Hermeneutyka, Introdukcja, Egzegeza biblijna. 18. Biblji czytanie. Już nadmieniliśmy (wyżej § 4), że Stary Testament był podzielony na paraschy i haftary, które odpowiadają naszym we Mszy ewangeljom i epistołom. Zdaje się, że podział takowy nie poprzedził niewoli babilońskiej. Przed niewolą babilońską czytywany był zakon publicznie w świątyni, w pewnych uroczystościach, (ob. Pentateuch). Czytywane były tamże pisma proroków (ob. Jer. 36, 6. 10. 14. cf. Bar. 1, 14). Podczas niewoli babilońskiej, nie mogąc się zbierać w świątyni na słuchanie zakonu, zbierali się izraelici w kółka pojedyńcze razem, dla czytania proroków (Bar. 1, 3 i wyżej str. 34). Odtąd też nastał zwyczaj zakładania synagog po miastach. Za czasów Chrystusa była znaczna ich liczba w Palestynie (Mat. 4, 23. 6, 2. 5. 9, 35. 10, 17. 12, 9. 13, 54. 23, 6. 34. i w innych Ewang.), gdzie czytywano w sobotę paraschy Pentateuchu i haftary z Proroków (Act. 13, 15. 15, 21. II Cor. 3, 15. Mar. 1, 21. 6, 2. Luc. 4, 16. 17. cf. Synagoga). Lecz oprócz publicznego odczytywania w świątyni i po synagogach, były jeszcze księgi Starego Testamentu w rękach prywatnych, czytywane z wielką pilnością. Dowodzi tego Psal. 1, 2. 118, 24. 70. 77. 92. 99. 143. 148. 174. Czytywał je Ezdrasz (I Esdr. 1, 1), Nehemjasz czytał Daniela (II Esd. 1, 5. cf. Dan. 9, 4.) i inni (I Esd. 9, 4). Czytali je nietylko żydzi, ale też z innych narodów pobożni i uczeni: np. Achior nie zkądinąd tak dobrze mógł znać dzieje izraelskie, tylko z Pentateuchu (Judith 5, 5...). Eunuch królowej Kandaki czytał w drodze Izajasza proroka (Act. 8, 28); o żydach zagranicznych wspomina autor Ekklezjastyka w Prolog. Avus meus Jesus se amplius dedit ad diligentiam legis et prophetarum, et aliorum librorum, qui nobis a parentibus nostris traditi sunt... (cf. Gal. 4, 21 i wyżej 11 d.). Pan Jezus zalecał czytanie Biblji słuchaczom swoim, aby się przekonali, że on jest Chrystusem. Św. Paweł zalecał to samo czytanie Tymoteuszowi (I Tim. 4, 13). Pierwsi wierni zbierali się na modlitwę i łamanie chleba (I Cor. 11, 20. Act 2, 46. 20, 7) przynajmniej w każdą niedzielę (S. Justini, Apolog. I c. 67). Na tych zebraniach, jeśli był Apostoł, sam nauczał (Act. 20, 7). Zresztą, czytanie pism apostolskich i prorockich było nieodłączném od takich zebrań, nawet za życia Apostołów (ob. Colos. 4, 16. ct. I Tim 4, 13),
