ludu z których pomocą właściciele ziemscy sami sobie podarowali ziemię ludu na własność. Sir F. M. Eden w swych zgrabnych wywodach adwokackich usiłuje przedstawić własność gminną, jako prywatną własność wielkich właścicieli ziemskich, którzy zajęli miejsce feodałów, lecz przeczy sam sobie, gdyż domaga się „ogólnej ustawy parlamentarnej o zagradzaniu gruntów gminnych”, a więc przyznaje, że potrzebny jest parlamentarny zamach stanu, aby te grunty przekształcić we własność prywatną, z drugiej zaś strony domaga się od Izby „odszkodowania” dla wywłaszczonych ubogich[1].
Gdy miejsce dawnych, niezależnych yeomen‘ów zajęli tenants-at-will, czyli drobni dzierżawcy z rocznem wymówieniem, tłum niewolniczy i zdany na łaskę i niełaskę landlordów, to obok grabieży dóbr państwowych również rabunek gruntów gminnych przyczyni! się do wzrostu owych wielkich dzierżaw, które w 18-ym wieku zwano „kapitaliscycznemi”[2] lub „kupieckiemi”[3], oraz do „wyzwalania” wieśniaków na proletarjuszy dla przemysłu.
Ale wiek 18-ty nie pojmował jeszcze tak dobrze, jak wiek 19-ty, tożsamości zachodzącej pomiędzy bogactwem narodowem, a nędzą ludu. Stąd w ówczesnej literaturze ekonomicznej nadzwyczaj namiętna polemika, dotycząca „inclosure of commons”. Z ogromnego materjału, leżącego przede mną, przytaczam tylko parę ustępów, ponieważ one dają żywy obraz tych stosunków.
„W wielu parafjach Hertfordshire‘u” — pisze jakieś oburzone pióro — „24 dzierżawy, liczące średnio od 50 do 150 akrów, zostały złączone w trzy duże folwarki”[4]. „W Northamptonshire i Lincolnshire zagradzani gruntów gminnych przybrało wielkie rozmiary, a większość nowych majątków, powstałych tą drogą, obrócono na pastwiska. W rezultacie w wielu majątkach niema nawet jo akrów pola ornego, choć przedtem zaorywano tam po ijoc akrów... Ruiny dawnych domów mieszkalnych, stodół, stajen i t. d.” są jedynemi śladami po dawnych mieszkańcach. „W niektórych miejsco-
- ↑ Eden: „The State of the poor“, przedmowa.
- ↑ „Capital-farms“ („Two letters on the flour trade and the dearness of corn. By a person in business. London 1767“, str. 19, 20).
- ↑ „Merchant-farms“ („An inquiry into the present high prices of provisions. London 1767“, str. 11, przypis). Autorem tej dobrej książki, wydanej bezimiennie, jest wielebny Nathaniel Forster.
- ↑ Thomas Wright: „A short adress to the public on the mono-poly of large farms, 1779“, str. 2, 3.
