Z początku (patrz rozdział piąty) rozpatrywaliśmy proces pracy w oderwaniu, niezależnie od jego form historycznych, jako proces, zachodzący pomiędzy człowiekiem a przyrodą. Mówiliśmy tam: „Jeżeli będziemy rozpatrywali cały proces pracy z punktu widzenia jego wyniku, wytworu, to i środki pracy i przedmiot pracy okażą się środkami produkcji, a sama praca — pracą wytwórczą [produkcyjną]“ (str. 161). A w przypisie siódmym uzupełniliśmy: „To określenie pracy wytwórczej dane z punktu widzenia prostego procesu pracy, nie wystarcza bynajmniej dla kapitalistycznego procesu produkcji“. Tę myśl musimy tu rozwinąć dalej.
Dopóki proces pracy jest czysto indywidualny, dopóty ten sam robotnik łączy w sobie wszystkie funkcje, które się potem rozłączają. Przywłaszczając sobie indywidualnie przedmioty zewnętrzne dla siwych celów życiowych, kontroluje on sam siebie. Później jest kontrolowany. Człowiek pojedynczy nie może oddziaływać na przyrodę inaczej, niż zapomocą działalności swych własnych mięśni, pod kontrolą swego własnego mózgu. Jak w systemie przyrody głowa i ręka są nierozłączne, tak proces pracy łączy pracę głowy z pracą ręki: później rozdzie-
Strona:PL Marx Karl - Kapitał. Krytyka ekonomji politycznej, tom I, zeszyty 1-3.pdf/575
Wystąpił problem z korektą tej strony.
DZIAŁ PIĄTY.
Wytwarzanie wartości dodatkowej bezwzględnej i względnej.
Rozdział czternasty.
WARTOŚĆ DODATKOWA BEZWZGLĘDNA I WZGLĘDNA.
