rękodzielnictwo dostarczało ich po cenie 8 szylingów, a dziś fabryka dostarcza ich hurtownikom po 2 do 6 pensów[1].
Wraz z rozwojem przemysłu fabrycznego i z towarzyszącym mu przewrotem w rolnictwie, produkcja we wszystkich innych dziedzinach nietylko rozszerza się stale, lecz również zmienia swój charakter. Wszędzie zaczyna górować zasada produkcji maszynowej, polegająca na tem, aby proces produkcji rozłożyć na tworzące go fazy i rozwiązywać postawione w ten sposób zadania zapomocą stosowania mechaniki, chemji i wogóle nauk przyrodniczych. A zatem maszyna wdziera się w rękodzielniach to do tego, to do owego cząstkowego procesu produkcji. W ten sposób trwały skrystalizowane rozczłonkowanie rękodzielni, pochodzące z dawnego podziału pracy, rozkłada się i ustępuje miejsca nieustannym zmianom. Prócz tego przekształca się z gruntu skład robotnika zbiorowego czyli złożonego personelu robotniczego. W przeciwieństwie do okresu rękodzielniczego, obecnie plan podziału pracy opiera się, gdzie tylko jest to wykonalne, na pracy kobiet, na pracy dzieci w różnym wieku i na pracy robotników niewykwalifikowanych, krótko mówiąc na „cheap labour“, taniej pracy, według charakterystycznego wyrażenia angielskiego. Tyczy to nietylko wszelkiej produkcji zbiorowej na wielką skalę, bez względu na to, czy stosuje maszyny czy też nie, ale również i tak zwanej nowożytnej pracy chałupniczej, niezależnie od tego, czy robotnicy wykonywują ją w swych prywatnych mieszkaniach, czy też w małych warsztatach. Ten tak zwany nowożytny przemysł domowy tylko nazwę ma wspólną ze staroświeckim, który miał za podstawę samodzielne rzemiosło miejskie, samodzielne gospodarstwo chłopskie, przedewszystkiem zaś dom rodziny robotniczej. Przekształcił się on obecnie w zewnętrzny oddział fabryki, rękodzielni lub magazynu. Kapitał porusza obecnie nietylko robotników fabrycz-
- ↑ Pan Gillot założył w Birmingham pierwszą wielką rękodzielnik stalek. Już w r. 1851 wytwarzała ona przeszło 180 miljonów stalek i zużywała rocznie 120 tonn blachy stalowej. Obecnie Birmingham, który zmonopolizował tę gałąź przemysłu w Zjednoczonem Królestwie, wytwarza rocznie miljardy stalek. Liczba osób, zatrudnionych przy wyrobie stalek, według spisu ludności z r. 1861 wynosiła 1.428, w tem 1.268 robotnic, poczynając od piątego roku życia.