szyna staje się w ręku kapitału środkiem przedmiotowym i systematycznie stosowanym dla wyciskania w ciągu danego czasu większej ilości pracy. Dzieje się to w dwojaki sposób: wzrasta prędkość biegu maszyn, a zarazem zwiększają się rozmiary mechanizmu, pozostającego pod dozorem jednego robotnika, czyli wzrasta jego pole pracy. Ulepszenie konstrukcji maszyn jest poczęści niezbędne dla wywierania większego nacisku na robotnika, poczęści znów jest następstwem intensyfikacji pracy, ponieważ ograniczenie dnia roboczego zmusza kapitalistę do jak największej oszczędności w dziedzinie kosztów produkcji. Ulepszenie maszyny parowej podnosi liczbę uderzeń tłoka na minutę a zarazem, dzięki oszczędniejszemu zużywaniu siły, pozwala temu samemu motorowi poruszać rozleglejszy mechanizm przy niezmienionem, a nawet zmniejszającem się zużyciu węgla Udoskonalenie mechanizmu transmisyjnego polega na zmniejszaniu tarcia oraz — co tak widocznie odróżnia nowożytną maszynę od dawnej — na redukowaniu średnicy i wagi wielkich i małych wałów obrotowych do wciąż zmniejszającego się minimum. Wreszcie ulepszenia w maszynach roboczych polegają na zmniejszaniu ich rozmiarów przy jednoczesnem zwiększaniu ich prędkości i potęgowaniu ich działania, jak w nowożytnem mechanicznem krośnie tkackiem, albo też na powiększeniu kadłubu maszyny, a wraz z nim rozmiarów i liczby poruszanych przez mą narzędzi, jak w maszynie przędzalniczej, albo wreszcie na niedostrzegalnych zmianach w szczegółach, które podnoszą sprawność narzędzi; tak naprzykład w połowie lat pięćdziesiątych podniesiono o ⅓ prędkość obrotu wrzecion w automatycznych przędzarkach mulejowych.
Skrócenie dnia roboczego do godzin 12 datuje w Anglji od roku 1833. Już w roku 1836 oświadczył pewien fabrykant angielski: „Praca, obecnie wykonywana w fabrykach, wzrosła bardzo w porównaniu z dawniejszą, ponieważ znaczne przyśpieszenie biegu maszyn wymaga większej sprawności i uwagi ze strony robotnika[1]. W roku 1844 lord Ashley, obecnie hrabia Shaftesbury, złożył w Izbie Gmin następujące oświadczenie, poparte dokumentami:
- ↑ John Fielden: „The curse of the factory system, London 1836“, str. 32.
