nym pomiędzy nabywcą, a sprzedawcą, siły roboczej, odbierając transakcji tej nawet pozór umowy pomiędzy dwoma wolnymi osobnikami, dał później angielskiemu parlamentowi motyw prawny, usprawiedliwiający interwencję państwową w sprawy fabryczne. Ilekroć ustawa fabryczna, ograniczająca pracę dzieci do 6 godzin, bywa rozciągana na dotychczas przez nią nieobjęte gałęzie przemysłu, tyle razy rozlega się na nowo — lament fabrykantów, że część rodziców odbiera dzieci z fabryk, podlegających ustawie, a sprzedaje je tam, gdzie jeszcze panuje „wolność pracy“ — czyli gdzie dzieciom poniżej lat 13 każą pracować tyleż, co dorosłym, a więc gdzie je można drożej sprzedać. Ale ponieważ kapitał z natury swej jest levellerem [równaczem], t. j. wymaga równości warunków wyzysku w różnych dziedzinach produkcji, jako swego przyrodzonego prawa ludzkiego, więc ustawodawcze ograniczenie pracy dziecięcej w jednych gałęziach produkcji pociąga za sobą ograniczenia w innych gałęziach. Już powyżej wzmiankowaliśmy o fizycznem upośledzeniu dziatwy i młodzieży robotniczej, jak również robotnic, które maszyna poddaje wyzyskowi kapitału z początku bezpośrednio, w fabrykach, opartych na podstawie produkcji maszynowej, a później pośrednio, we wszystkich pozostałych gałęziach przemysłu. Tu więc zatrzymamy się tylko jad jednym punktem tej sprawy, a mianowicie nad niesłychaną śmiertelnością dzieci robotniczych w pierwszych latach ich życia W Anglji mamy 16 okręgów, gdzie przeciętna roczna śmiertelność dzieci w pierwszym roku życia wynosi tylko 9.000 na 100.000 żywych noworodków (w jednym okręgu tylko 7.047), 24 okręgi ze śmiertelnością od 10 do 11 tysięcy, 39 — od 11 do 12 tysięcy, 48 — od 12 do 13 tysięcy, 22 — ponad 20 tysięcy, 25 — ponad 21 tysięcy, 17 — ponad 22 tysiące, 11 — ponad 23 tysiące, w Hoo, Wolverhampton, Ashton-under-Lyne i Preston — ponad 24 tysiące, w Nottingham, Stockport i Bratford — ponad 25 tysięcy, w Wislreach — 26 tysięcy i w Manchester — 26.125[1]. Urzędowa ankieta lekarska w r. 1861 stwierdziła, że, pomijając okoliczności lokalne, wysoka stopa śmiertelności jest przeważnie następstwem pracy matek poza domem i wynikającego stąd zaniedbywania i złego traktowania dziatwy, między innemi niestosownego i niedostatecznego pokarmu, dawania środków nasennych,
- ↑ „Sixth report on Public Health. London 1864“, str. 34.