Część dnia roboczego, podczas której wytwarzany jest tylko równoważnik wartości siły roboczej, opłaconej przez kapitał, uważaliśmy dotychczas za wielkość stałą; i tak jest w rzeczy samej przy danych warunkach produkcji, na danym szczeblu ekonomicznego rozwoju społeczeństwa. Ponad ten swój niezbędny czas pracy robotnik mógł pracować 2, 3, 4, 6 i t. d. godzin. Od wielkości tego przedłużenia zależały stopa wartości dodatkowej i długość dnia roboczego. Jeżeli niezbędny czas pracy był wielkością stałą, to natomiast całkowity dzień roboczy był wielkością zmienną. Biorę teraz dzień roboczy, którego wielkość i którego podział na pracę niezbędną i na pracę dodatkową są dane.
Niechaj prosta ac wyobraża naprzykład dwunastogodzinny dzień roboczy, odcinek ab — 10 godzin pracy niezbędnej, odcinek bc — 2 godziny pracy dodatkowej. Otóż w jaki sposób można powiększyć wytwarzanie wartości dodatkowej, czyli przedłużyć pracę dodatkową, bez dalszego przedłużania lub niezależnie od dalszego przedłużania prostej ac?
