ilość czasu. Społecznie niezbędnym czasem pracy jest czas pracy, potrzebny do wytworzenia pewnej wartości użytkowej w istniejących, normalnych społecznych warunkach pracy przy przeciętnym stopniu umiejętności i natężenia pracy. Naprzykład po wprowadzeniu w Anglji warsztatu tkackiego, poruszanego siłą pary, dość było, być może, połowy tego czasu co dawniej do przetworzenia tej samej ilości przędzy w tkaninę. Angielski tkacz ręczny dla wykonania tego zadania zużywa, oczywiście, jak przedtem tak i potem, tę samą ilość czasu, ale wytwór jego indywidualnej godziny pracy wyobrażał teraz już tylko pół godziny społecznie niezbędnego czasu pracy i spadł dlatego do połowy swej dawnej wartości.
A więc tylko ilość społecznie niezbędnej pracy, czyli czas pracy społecznie niezbędny do wytworzenia jakiegoś przedmiotu użytecznego, wyznacza wielkość jego wartości[1]. Pojedynczy towar gra tutaj tylko rolę przeciętnego egzemplarza swego rodzaju[2]. Towary, w których zawarte są równe ilości pracy, czyli takie, które można wytworzyć w przeciągu jednakowego czasu pracy, mają więc tę samą wartość. Wartości dwóch towarów tak się mają do siebie, jak okresy pracy, niezbędnej dla ich wytworzenia. „Jako wartości, wszystkie towary są tylko określonemi ilościami skrzepłego czasu pracy“[3].
Wartość towaru pozostawałaby więc niezmienną, stałą, gdyby czas pracy, niezbędny do jego wytworzenia, był stały. Jednak-
- ↑ Przypis do 2-go wydania. „The value of them (the necessaries of life) when they are exchanged the one for another, is regulated by the quantity of labour necessarily required, and commonly taken in producing them“. „Wartość przedmiotów użytkowych, gdy je wymieniamy jeden na drugi, jest określona przez ilość pracy, niezbędnej do ich wytworzenia i zwykle w tym celu wydatkowanej“. („Some thoughts on the interest of money in general, and particularly in the public funds etc. London“, str. 36). Ta godna uwagi publikacja bezimienna z zeszłego stulecia nie jest datowana. Z treści jej jednak wynika, że ukazała się za panowania Jerzego II, około 1739 lub 1740 r.
- ↑ „Wszystkie produkty tego samego rodzaju tworzą właściwie jedną masę, której cena zostaje wyznaczona ryczałtem bez względu na okoliczności poszczególnego wypadku“. (Le Trosne: „De l’intérêt social“, str. 893).
- ↑ Karl Marx: „Zur Kritik der Politischen Oekonomie“, str. 6 (wydanie sztutgardzkie, r. 1897, str. 5, wyd. polskie, r. 1889, str. 11).
