Hegel w któremś z swoich dzieł powiada, że wszystkie wielkie historyczne zdarzenia i osobistości powtarzaja się w dziejach dwukrotnie. Zapomniał on do ać, że co pierwszym razem było tragedyią, w powtórnym występie na scenie zmienia się w farsę. Caussidiėre zamiast Dant na, Louis Blanc w roli Robespierra, Montagne 1848 — 51 roku w miejsce Montagne 1793-95 roku, siostrzeniec w roli wujaszka. Tego samego kroju karykaturę widzimy również w warunkach, wśród których ostało opublikowane drugie wydanie ośmnastego Brumaire’a.
Ludzie sami robią swoja historyję, lecz nie z wolnej woli i nie w wybranych przez siebie, ale w bezpośrednio przekazanych historyją okolicznościach. Tradycyja zmarłych pokoleń cięży jak zmora, na żyjących. W chwili, gdy ci ostatni zdają się być zajęci przewrotem otaczającego świata i własnego umysłu, stworzeniem czegoś niebywałego, w chwili tej właśnie – powtarzamy — w epoce rewolucyjnego kryzysu, przywołują oni trwożliwie na pomoc duchy przeszłości, zapożyczają u nich imiona, hasła bojowe, kostjumy, aby w tem starożytno–czcigodnem przebraniu, naśladując przodków, dać światu nowe historyczne widowisko. I tak: Luter włożył na siebie maskę apostoła Pawła, — rewolucyja 1789 — 1814 drapowała się naprzemian jako rzymska rzeczpospolita lub rzymskie cesarstwo, a rewolucyja 1848 nie umiała się na nic lepszego zdobyć, jak na sparodyjowanie bądź roku 1789. bądź rewolucyjnych tradycyj z lat 1793 — 95. W podobny sposób postępuje początkujący, który nie lawno wyuczył się nowego języka. Tłomaczy on zawsze wyuczone wyrazy na swojską mowę. Lecz właściwy duch nowego języka wówczas dopiero nie będzie mu obcym, skoro przyswoi go sobie o tyle, że władając nim, zapomni na chwilę o mowie rodzinnej.
Przy rozpatrywaniu owego historycznego zaklinania duchów zmarłych, okazuje się natychmiast uderzająca różnica dziejowych epok. Kamil Desmoulins, Danton, Robespierre, St. Just, Napoleon — pojedyńczy bohaterowie, partyje, jak również i masy ludu w okresie pierwszej francuskiej rewolucyi w rzymskie przebrani kostjumy,
Strona:PL Marks - Pisma pomniejsze 2.djvu/7
Wygląd
Ta strona została przepisana.
OŚMNASTY BRUMAIRA LUDWIKA NAPOLEONA
I