Poznań, 1871).
Na bujnej niwie greckiej wysoka myśl etyczna Sokratesa zapłodniła trzy wielkie genjusze świata starożytnego; Platona, Ksenofonta i Arystotelesa.
Plato dla socjologii jest tem, czem Pytagoras dla matematyki. Badał objawy życia społecznego pod względem statycznym, i pierwszy je rozpoczął badać pod względem dynamicznym. Właśnie w jego Prawach (w trzeciej księdze) znajdujemy pierwszą próbę historjozofii. Stara się on tam wyrozumieć, w jaki sposób powstawały, rozwijały się i kształtowały społeczeństwa.
Badaniem życia społecznego w całości zajmował się Plato w dwóch swoich dziełach: Rzeczypospolitej i Prawach.
Rzeczpospolitą i Prawa przekłada na język polski p. Antoni Bronikowski. Rzeczypospolitej przełożył trzy pierwsze księgi („Rzeczpospolita, czyli co jest sprawiedliwość.“ Ostrow 1862, 1865, 1866), a Praw cztery pierwsze księgi (Poznań 1871). Szkoda, iż szanowny tłumacz nie skończył pierwszego przekładu, zanim się wziął do drugiego. Ukończony przekład niezawodnie zachęciłby więcej publiczność do oznajomienia się z pomysłami społecznemi znakomitego mistrza starożytności.
O Rzeczypospolitej pisałem obszernie w zbiorowem piśmie krakowskiem: Na dziś (1872 r., tomy II. III.)
Rzeczpospolita pod względem artystycznym jest jednem ze znakomitszych dzieł Platona.
Idealne państwo w niej przedstawione, było pierwszą próbą połączenia usiłowań wyobraźni i rozumu dla nadania kształtu pewnym społecznym i państwowym przekonaniom. Jest to pierwszy romans polityczny czyli państwowy (Staatsroman), jak nazwał tego rodzaju utwory Robert Mohl.
Podstawa, na której Plato stara się zbudować swoję rzeczpospolitą jest sprawiedliwość. Jest ona, podług niego, cnotą i mądrością, — porównać ją można do zdrowia. Sprawiedliwe
