Rzymu na pierwszy plan wysuwają się zagadnienia, dotyczące stosunków wiejskich i gospodarstwa rolnego. Kwestja agrarna nigdzie może nie przeszła tak ciągłej i prawidłowej ewolucji, nie doznała tylu przemian i nie tkwiła tak ciągle na porządku dziennym życia społecznego i politycznego.
agrarnej w Rzymie
Jej początki przypadły na epokę wojen punickich. Wprawdzie już wcześniej brak ziemi dokuczać musiał nieraz włościańskiej ludności Latium, nad którą panowała miejska republika rzymska ze swym patrycjatem, konsulami, pretorami i edylami, senatem i komicjami. Od w. IV atoli, handlując z Grekami i Kartagińczykami, zamieniając zboże i inne produkty wiejskiego gospodarstwa na wyroby obcego przemysłu i przedmioty zamorskiego wschodniego zbytku, rozszerzając swe stosunki handlowe wzdłuż wybrzeża południowo-zachodniego w celu zmonopolizowania handlu na morzu Tyrreńskiem na jak największej przestrzeni i w tym celu zakładając coraz to nowe coloniae maritimae, dążąc wreszcie w wojnie z Pyrrusem do zawładnięcia bogatą Wielką Grecją, musiała rzeczpospolita toczyć jednocześnie szereg walk w głębi półwyspu o najżyźniejsze jego części, by potrzeby agrarne swej ludności wiejskiej (plebs rustica) zaspokoić. W rezultacie wojen o panowanie nad półwyspem, tak zw. samnickich, wyciągnęła się z Rzymu ku południowi via Appia poprzez Kampanję, a ku północy druga droga rzymska (zwana później via Flaminia) poprzez Etrurję i Umbrję; wzdłuż dróg obu wyrosły liczne coloniae agrariae, gminy włościan rzymskich i la-
