Strona:PL Kraszewski - Powieści szlacheckie.djvu/6

i rzeczywiście przestarzałym formom, lecz wpłynął stanowczo na ich znaczną modyfikacyą. Szlachta, chcąc czy nie chcąc, musiała się z nim rachować i w niejednokrotne wchodzić kompromisy. A i rządy, po krótkiéj stosunkowo dobie illuzyj co do nawrotu ku dawnym czasom, nietylko dopuściły pierwiastek ten do udziału we władzy, ale nawet przejęły się silnie jego cechami.
 W ziemiach byłéj Rzeczypospolitéj polskiéj, ogólne te prądy europejskie odbiły się w miniaturze z właściwym stosunkom narodowym charakterem. Ponieważ mieszczaństwo nasze w czasie wytwarzania się nowych pojęć o społeczeństwie było bardzo nieliczne, jako propagatorowie tych pojęć występują przedstawiciele stanu panującego, to jest szlachty; oni to na sejmie czteroletnim ograniczają jego przywileje, podnoszą znaczenie stanu trzeciego, rozciągają opiekę prawną nad chłopami; oni to po zburzeniu gmachu państwowego, występują z naganą i krytyką postępowania swoich współbraci w zakresie tych stosunków, które nie uległy zmianie, oni-to rozpowszechniają myśl oswobodzenia wieśniaków od poddaństwa i nadania im własności. Zarówno Wolnomularze jak Szubrawcy, których zasadniczą dążnością było przeprowadzenie idei równości w życie, składają się w przeważnéj części ze szlachty.
 Tak więc u nas w łonie tegoż stanu wytwarzają się dwa obozy: jeden obstaje za tém, co przy ruinie państwowéj jeszcze pod jego władzą zostało, to jest za królowaniem nad wieśniakami; drugi zaś za zniesieniem tego królowania. W różnych dzielnicach różnie się stosunek tych obozów objawiał stosownie do tego, jak stała kwestya włościańska. Wolność osobistą zapewnił wieśniakom Księstwa Warszawskiego Napoleon; w Poznańskiem już od 1819 roku rozpoczęła się regulacya włościan, zabezpieczająca im posiadanie ziemi; na Litwie i Rusi poddaństwo pozostało w całéj swéj dawniejszéj sile, a może nawet jego ciężar stał się dla chłopów jeszcze dotkliwszym niż poprzednio.
 Wpływ idei reakcyjnych po roku 1815 wzmocnił pozycyą obozu zachowawczego, szczególniéj na Litwie i Rusi, tak, że nawet poglądy reakcyjnego doktrynera De Maistre’a znajdowały tam gorliwych zwolenników. Ale obóz postępowy, gdy tylko mógł, głośno przeciwko takiemu stanowi rzeczy protestował. Dlatego to właśnie w tych stronach, gdzie dawny porządek w stosunkach dziedziców i chłopów najdłużéj się utrzymał, przychodziło do starć słownych i do czynnéj propagandy najczęściéj.
 Po roku 1831, gdy w Europie Zachodniéj mieszczaństwo doszło do władzy, u nas obóz postępowy, pod hasłem demokracyi, starał się wszelkiemi sposobami oddziaływać na posiadaczy ziemskich, ażeby swych braci młodszych i biedniejszych, to jest wieśniaków, ku