Strona:PL J Bartoszewicz Historja literatury polskiej.djvu/169

Jedną kronikę odkrył Ignacy Daniłowicz i wydał w Wilnie w r. 1828; pisana była w r. 1520 z rozkazu księcia Siemiona Odyńcewicza. Drugą kronikę wydał świeżo w r. 1846 w Wilnie Teodor Narbutt i nazwał ją kroniką Bychowca. Oprócz tych jedna supraślska kronika wydana w Moskwie 1836 r. przez księcia Oboleńskiego. Najwięcéj się względem dawnéj historji litewskiéj zasłużyła zbieraniem tych pamiątek, przed Stryjkowskim jeszcze, znakomita rodzina Chodkiewiczów. W naszych czasach dla wyrozumienia ich i spisania, najwięcéj zasług położył Ignacy Daniłowicz.
 Względem języka tych kronik trzeba głównie to zauważyć, że samą formą tylko jest ruski, ale w istocie polski i nieraz tylko do samych głosek ruskich zacieśniony. W ogólności z latopisców piszących po rusku, nowogrodzcy jedynie jako najmniéj wpływowi Polski podlegli, mają czystą ruszczyznę; kijowscy na język cerkiewny zapatrując się już nie są wolni od polskich wyrazów i wyrażeń; wołyńscy jeszcze więcéj zbliżają się ku formom polskim; lwowscy już wyraźnie mowę polską przywdziewają w formy i litery ruskie. To dowodzi rozmaitości wpływu polskiego na Ruś; na bliższe jéj ziemie większy był, na oddaleńsze mniéj silny. Nareszcie do zupełnego spolszczenia się kronik rusko-litewskich, przyczyniał się postęp czasu i wpływ działań rządowych. Za Litwy niepodległéj przywileje i prawa pisano po rusku, za polskich już czasów z polska po rusku i wreszcie czysto po polsku. Język ruski w Polsce i w Litwie nie był też wyrobiony, stały, niezmienny; co miejscowość miał swoje różnice i do dziś dnia nawet narzecza na Białéj Rusi, nietylko są prowincjonalne, ale że tak powiemy i wioskowe, jedna wieś mówi inaczéj od drugiéj, lubo wszystkie po rusku. Otóż i język dawny nie był tak samo ustalony i wyrobiony stanowczo na język piśmienny tak, żeby się stał wzorem jedynym dla wszystkich piszących i stąd każdy pisał tak jak umiał i jak mu było najdogodniéj. Tak samo i język prawodawczéj Litwy z czasów jagiellońskich, ruskim jest wprawdzie, ale się w nim wszelako żadne narzecze ruskie nie rozpozna. Akta urzędowe spisywane były nietylko na dworach książąt udzielnych w Wilnie, w Łucku, w Nowogródku, ale i w Polsce, w Krakowie, gdy naturalnie król polski, jako najwyższy książę litewski, a więc pan wyższy od wielkiego księcia,