Strona:PL J Bartoszewicz Historja literatury polskiej.djvu/168

prawa i dyplomacji, ale po rusku, to jest w języku, w jakim już układała Ruś od dawna swoje kroniki, swoje dyplomata, w którym nawet składała pieśni. Zwyczaj ten, który miał czas zadawnić się już przed Jagiełłą, przetrwał naturalnie aż do XV i XVI wieku, dopiero wtenczas ustąpiła Litwa parciu silniejszéj a zdrowszéj cywilizacji i sama zmieniwszy się w Polskę, zaczęła pisać po polsku. Mimo to pomniki literatury litwinów z tego okresu mamy ruskie po największéj części. Chociaż ruskie, interessują dzieje literatury polskiéj, bo pisane były przez ludzi, którzy mieszkali już w Polsce, w rzeczypospolitéj i mieli jeden po nad sobą rząd z koroną, przez ludzi, którzy byli wprawdzie litwinami, ale coraz więcéj polszczyli się i mieli niezadługo zostać polakami; wreszcie pomniki te dotyczą prowincji, która późniéj należała zupełnie do Polski, piszą o dziejach téj prowincji. A jak nie mamy prawa wyrzucić z dziejów naszéj literatury kronik łacińskich, kiedy je polacy pisali o Polsce i dla Polski, tak nie mamy prawa znów wyłączać z dziejów literatury kronik litewskich, chociaż pisanych po rusku, bo Polska z Litwą stanowiły jedność, bo język ruski ludowy był ciągle jeszcze w znacznéj części dawnéj rzeczypospolitéj, językiem ludu prostego, chociaż już przestał być językiem wyższego społeczeństwa.
 Potrzeba jednakże odróżnić zabytki literatury litewsko-ruskiéj przed ślubem Jagiełły z Jadwigą i po tym ślubie. W pierwszéj epoce niema tak wyraźnego wpływu, w drugiéj znać już w pomnikach wpływ polski. W pierwszéj epoce może nawet w istocie nikt z właściwéj Litwy nie notował zdarzeń w kroniki, Ruś je tylko litewska ciągnęła za popędem danym już przez Nestora. Kroniki te ruskie głównie pisnły się na Wołyniu; ale póżniéj już i litwini piszą.
 Niemiec Szlecer, który objaśniał Nestora (§ 28), nie wierzył wcale w kronikarzy litewskich, chociaż były o nich zeznania i świadectwa w XVI i XVII wieku. Ale nietylko, że znaleziono ich w naszych czasach, ale nawet kilku wydano. Najdawniejszy z tych kronikarzy, o ile się z treści domyśleć można, pisał po sejmie horodelskim, na którym Litwa przyjmowała herby i szlachectwo polskie (w r. 1413). Po nim jest innych kilkunastu, a było ich daleko więcéj jeszcze za Stryjkowskiego, który pierwszy z tych źródeł układał dzieje Litwy za króla Stefana Batorego.