Nędza kulturalna narodu rosyjskiego idzie w parze z jego nędzą materjalną. Na jakieś 150 miljonów mieszkańców Z. S. S. R. znaczna większość nie umie czytać ani pisać, a z pozostałej mniejszości więcej jak połowa również nie wiele więcej warta. Oto mamy przed sobą najświeższe oficjalne daty w całej ich nagości. Statystyka sowiecka podaje, że 60,4% całej ludności jest kompletnymi analfabetami. („Izwiestia, 11 lipiec 1929). Ale wśród tych pozostałych 40% znajduje się jeszcze znaczny odsetek analfabetów, rzekomo „zlikwidowanych“ w ciągu ostatnich dziesięciu lat, faktycznie jednak będących analfabetami — „recydywistami“. Chłop, nie mając nic absolutnie do czytania, zmuszony nawet zwrócić swój podręcznik szkolny, po roku, zaledwie potrafi się od biedy podpisać, a po dwóch latach zapomina definitywnie wszystko, czego się nauczył. („Raboczaja Gazeta, 24 czerwca 1926). Uwagi te, odnoszące się do Ukrainy, można zastosować do całej Rosji. Recydywistów statystyka nie obejmuje; nie ulega jednak wątpliwości, że rekrutują się oni głównie z dawnych analfabetów, których statystyka określa jako umiejących czytać i pisać. Co więcej, wśród owych pozostałych 40%, o których mówiliśmy, dużo jest tak zwanych „małogramotnych“, którzy potrafią zaledwie przesylabizować alfabet, odczytać jakiś ogromny szyld na ulicy lub od biedy się podpisać. O napisaniu listu lub przeczytaniu gazety niema mowy. Wreszcie wypadnie nam po-
