z tradycyą, lub też dworowania: że bez niej obejść się można w obozie pisarskim; wieje również przeciwny wiatr między rzeszą profanów, silną liczebnie, a zatem ważącą na szali opinii pospolitej. — Kto dziś, mówiąc o systemie nauk dla młodzieży, nieodzywa się z przekonaniem dowiedzionego pewnika, że starożytne języki i literatury, są tylko czasu stratą, i niepożytecznem zajęciem, które w późniejszym wieku nieznajduje zastosowania i pożytecznej praktyki, z wyjątkiem dla niewielu specyalistów, oddających się tym naukom. — Gdyby pogląd ten utylitarny chciał ściśle być konsekwentnym, odrzuciłby na tej samej zasadzie i inne rodzaje nauk, jak: historyę, z której tak mało ludzi umie korzystać; jak jeografię, bez której obejść się można przy kolejach żelaznych; jak astronomię, bo coż nas fenomena natury obchodzą, kiedy się odbywają bez naszego współdziałania? Słowem, historyę, kosmografię i tyle innych umiejętności możnaby wyrugować z planu nauk, doliczając w to i naukę poznania siebie, filozofię; bo czyliż wszystkie funkcye życia zwierzęcego nieodbywają się u nas swoim porządkiem bez naszej wiedzy?.... Loika utylitarności praktycznej dziś tak często zalecanej, do tego prowadzi; a przecież nad pożyteczność materyalną, do której wszystko radzibyśmy dziś odnosić, jest inna jeszcze, wyższego rzędu, zaczynająca się tam, gdzie się kończą obowiązki życia domowego i publicznego, obowiązki pewnego stanu lub profesyi. Spełnisz je, to zostaną ci inne względem siebie samego. Przecież nienadarmo Bóg nas obdarzył umysłem zdolnym do wiedzy i czucia, chciwym poznania prawdy i piękna; owoż gwoli uprawy tych władz umysłu, niezbędnem jesł nabycie różnorodnych wiadomości, wznoszących człowieka ponad poziom i ciasny zakres jednej chlebodajnej nauki. Klassycyzm, któremu winniśmy nowożytną cywilizacyę, miałbyż dla nas być już
