nikłe z potrzeb społecznych wprowadzenie w Polsce koła wodnego było momentem przełomowym w dziejach narzędzi produkcji i w możliwościach ich rozwoju. W związku z dotkliwym brakiem źródeł do wieku XIII—XV trudno pokusić się o odtworzenie szczegółów techniki młyńskiej i jej rozwoju w tym okresie. Źródeł do dziejów techniki prawie nie ma. Są natomiast różnego rodzaju źródła rzucające światło na to zagadnienie dla wieku XVI. Dlatego też, podobnie jak techniką produkcji rękodzielniczej, technologią młynarstwa zajmę się przy omawianiu wieku XVI, tym bardziej że w zakresie rękodzieła i młynów w Polsce nie zaszły w okresie XIV—XVII wieku żadne istotne zmiany; oczywiście nie mówię tu o różnicy ilościowej, a także o jej wpływie na strukturę społeczną wsi. Tu mogę tylko podać, jakie rodzaje młynów znano w Polsce w wiekach XIII—XV. Warto też podkreślić za Wasiutyńskim[1], że termin molendinum oznaczał wszelkie warsztaty poruszane siłą wodną lub też — nieco później — siłą zwierzęcą czy wiatrem.
Najczęściej spotykany był oczywiście młyn wodny (molendinum aquaticum), który pod względem technicznym dzielił się na dwa systemy: młyn tzw. „korzeczny”, czyli z kołem młyńskim nasiębiernym, lub „walny”, czyli z kołem podsiębiernym (nazwy młynów pochodzą w tym przypadku od nazw kół). Młyn „walny” był pod względem technicznym systemem wyższego typu, ale wymagał większych inwestycji: spiętrzenia wody, wykopania stawu, śluzy, grobli, koryta do odprowadzania wody itp. „Korzeczny” natomiast mógł być zbudowany bezpośrednio nad rzeką. Nie należy go mylić z młynem na palach, tzw. „wiszącym”, gdzie koło było poruszane prądem wody[2], bądź też z młynem na tratwach czy łodziach, tzw. „łodnym”[3] wyprowadzanym na środek rzeki w celu uchwycenia głównego nurtu, głębokości, przytrzymywanym przez liny i czasem ściąganym na noc do brzegu. Kół korzecznych używano także w młynach nad wykopanymi stawami, a czasem jeden młyn miał i korzeczne, i walne[4]. Koła walne dawały oczywiście o wiele większą siłę napędową. Transmisja niekoniecznie musiała prowadzić od kół do żaren mącznych.
W rozmaitych wzmiankach często spotyka się stwierdzenie et… in molendino ibidem fuerint staphy… alias iaggelne[5]. Chodziło tu o stępy (drewniane młoty) służące do otłukiwania prosa. Bardzo często młyn spełniał jednocześnie rolę słodowni (braseatorium); specjalne kamienie tatły słód przygotowując go do późniejszej przeróbki[6]. Poza stępami jagiel-
