pańszczyzny, dowiadujemy się też ze wzmianek stwierdzających fakt posiadania przez niego karczmy wolnej[1], w której siedzibę mają dwaj szewcy[2], czy też młynów rozmaitej konstrukcji i wielkości. Są też wzmianki mówiące o bardziej rozbudowanym rzemiośle: „Sołtysem dożywotnim jest Kasper Kempanowski… Ma do tego sołtystwa wedle listu królowej Elżbiety z 1379 r. tres mansos liberos duo molendina duas rotas habentia cum una piscina, duas tabernas, unum macellum seu mensorum carnium sutorem et panum, et ad quolibet macellum”[3], czy też „sołtys w tej wsi [Łobodno pod Wieluniem] jest, Piotr Łobodziński… pokazał przywilenj na … molendinum cum piscina, tabernam, macellum panis, carnificum, sutorum… daje za to obiedniego i wieczorowego na rok…”[4]. Biorąc pod uwagę fakt, że wyżej przytoczone teksty pochodzą z lustracji, że z wymienionych stanów posiadania opłacono pewne kwoty, trudno przypuszczać, aby sołtysi podając swe stare przywileje bez powodu podkreślali fakt posiadania rzemieślników i w dodatku płacili za to. Raczej liczby były wyższe, stan faktyczny inny, niż podano. Zwracają uwagę dwie rzeczy: po pierwsze — jakie rzemiosła spotyka się na folwarkach sołtysich w XVI i XVII wieku, po drugie — na jakich terenach Polski w ogóle występuje rzemiosło sołtysie w okresie pańszczyźnianym. Jeżeli chodzi o pierwsze zagadnienie, to jest rzeczą ciekawą, że częstość występowania poszczególnych rzemiosł, o ile można się zorientować, jest podoba do występującej w XIV i XV wieku; na pierwszym miejscu stoją karczmy, dalej młyny, z rękodzieł kramy szewskie; prawie wcale natomiast nie widać rzemiosł spożywczych. Jest to zresztą też dowód, że dane powyższe nie są przepisywane z dokumentów lokacyjnych, gdyż tam, jak wiadomo, rzemiosła spożywcze występowały bardzo często. Przyczyny zmian rozpatrzę w II części pracy przy omawianiu rzemiosła wiejskiego w okresie pańszczyźnianym; zjawisko bowiem zanikania rzemiosła spożywczego jest spotykane dość często.
Co do zagadnienia drugiego — gdzie najczęściej występuje rzemiosło sołtysie w okresie pańszczyźnianym — trudno dać stanowczą odpowiedź. Pojawia się ono na terenie całej Polski mniej więcej jednakowo często; być może, że w okolicach pozbawionych większych miast (Sandomierskie) czy bardziej zacofanych gospodarczo (Podhale) występuje częściej, trudno jednak zorientować się, czy nie jest to związane po prostu z charakterem i ilością źródeł.
- ↑ Bibl. Zamoyskich Rkp. 1159, Lust. Sandom. z r. 1564, wieś Długa Łąka str. 85, to samo, str. 100.
- ↑ Bibl. Krasińskich, Rkp. 768, Lustr. Wkp. z r. 1629, wieś Osiek, str. 350.
- ↑ AS, Lustr. 99b, woj. sandom. z r. 1615, str. 246.
- ↑ AGAD, Rel. Wieluńskie 1, str. 190; por. co pisze o rzemiośle sołtysim XVI w. Inglot, Nieuwłaszczone wójtostwo wsi Łupkowa, str. 180.
