nej. Zamiast objaśnić historję dawnej Grecji zapomocą własnego jej związku wewnętrznego, twierdzi np. Hegel poprostu, że nie jest ona niczem więcej, jak tylko wytwarzaniem „ukształtowań pięknej indywidualności“, realizacją „dzieła sztuki“, jako takiego. Wypowiada on przy tej sposobności dużo pięknych i głębokich uwag o dawnych Grekach, co nie przeszkadza, że dziś nie dajemy się już zbyć takiem objaśnieniem, które jest tylko frazesem.
Jeśli więc o to chodzi, ażeby zbadać siły poruszające, które — świadomie lub nieświadomie, a nawet bardzo często nieświadomie — ukryte są za pobudkami historycznie działających ludzi i tworzą właściwe ostatnie sprężyny historji, to nie idzie tyle o pobudki poszczególnych, chociażby najwybitniejszych jednostek, ile o pobudki, wprawiające w ruch olbrzymie masy, całe narody, a w każdym narodzie znów całe klasy i to nie w chwilowe, przemijające podniecenie, wzniecające prędko gasnący ogień słomiany, lecz prowadzące do trwałej akcji, zakończonej wielkiemi przeobrażeniami historycznemi. Analiza aktywnych czynników, odzwierciadlających się tutaj w głowach działających mas i ich przewódców — tak zwanych wielkich ludzi — jako świadome pobudki jasno lub niejasno, bezpośrednio lub w ideologicznej, nawet fantastycznej postaci, — oto jedyna droga, mogąca nas naprowadzić na ślad praw, które rządzą historją zarówno w całości, jak w poszczególnych okresach i krajach. Wszystko, co ludzi wprawia w ruch, musi przejść przez ich głowę; lecz jaką postać w tej głowie przyjmie, zależy bardzo od warunków. Robotnicy nie pogodzili się bynajmniej z kapitalistyczną produkcją maszynową, chociaż przestali niszczyć poprostu maszyny, jak to czynili jeszcze w r. 1848 nad Renem.
Gdy jednak we wszystkich wcześniejszych okresach zbadanie tych aktywnych sił historji było rzeczą prawie niemożliwą z powodu zawiłych i ukrytych związków wewnętrznych i ich skutków, to teraźniejsza nasza epoka o tyle uprościła te związki, że zagadka mogła być rozwiązana. Od chwili wprowadzenia przemysłu wielkiego, co najmniej więc od czasu ustalenia się pokoju europejskiego w r. 1815, nie było dla nikogo w Anglji tajemnicą, że cała walka polityczna obracała się tam dokoła uroszczeń o władzę ze strony dwóch klas: posiadającej grunta arystokracji (landed aristocracy) i burżu-
Strona:PL Fryderyk Engels - Ludwik Feuerbach i zmierzch klasycznej filozofji niemieckiej.djvu/54
Wygląd
Ta strona została uwierzytelniona.