Pięknością tylko byt rozkazujący,
Diannie oddał jej pierścionek blady,
Jeden młodzieńczy jego pocałunek
Zcałował wszystkie gwiazdy – na zórz niebie,
Namiętny był jak Helikoński trunek,
Ziemię jak lubą przytulił do siebie,
I lasy – wody – ptastwo – kwiaty – góry
W niemy dreszcz twórczą siłę – witały natury...
I gasły gwiazdy – zroszone cyprysy
Smętnie się we łzach swoich rozszumiały,
I rozwinęły się róże, narcysy –
Jakieś się śpiewy poranku ozwały –
A obaj starcy przy sobie milczeli,
Czasem na siebie w milczeniu spojrzeli
I tem spojrzeniem – już się rozumieli –
Jako dwie arfy co śpiewak na łodzi
Stroi na jeden strój – gdy księżyc wschodzi
A on je z ciszą morską porównywa –
I daje śpiewać morzu –
Potem – śpiewa!...
W dali stał niemy Pytagorejczyków
Tłum – pierwszych – wolnej myśli meczęnników –
Co weszli pierwsi tam – gdzie dusze bolą
Strasznie – między wolnością – a swawolą...
I padli pastwą człowieczej swawoli
Bo pierwsi łańcuch szarpnęli niewoli –
Ku nim poglądał mistrz – i wstał z kamienia
Swego – i z niemi złączył się w rozmowie –
Miał coś z Spinozy – we mgłach zamyślenia –
I coś z Szelinga te sny duszy wdowie...
I w drodze niknąć z drzew powstałym szumem
Z nowym w ulicach spotkali się tłumem —
To Eleaci! [1] szli razem skupieni,
Przed nimi stąpa postać Xenofana, [2]
W dumę i pewność siebie zaufana,
I Empedokles [3] przy Parmenidesie [4]
Szli w grupie licznej w zgęszczonym tu lesie,
- ↑
Eleaci – przedstawiciele szkoły filozoficznej funkcjonującej od końca VI – połowy V wieku p.n.e.; założonej przez Ksenofanesa z Kolofonu, której najwybitniejszym przedstawicielem był jego uczeń Parmenides z Elei, a do któreju należeli też Zenon z Elei i Melissos. Zwolennicy poznania rozumem, przeciwnicy poznania za pomocą obserwacji, i Szkoły Jońskiej. Zwolennicy rozróżniania istoty i pozoru świata. Za jedynego Boga uważali metafizyczny prapoczątek wszechrzeczy. (Przypis na podstawie: „Wielka Encyklopedia Powszechna PWN”, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa, tom 3 (Dep-Franc), 1964, str. 359.)
- ↑ Xenofana – Ksenofanes z Kolofonu (ok. 575-ok. 480) założyciel szkoły filozoficznej w Elei, od której jej przedstawiciele zwani byli Eleatami, nauczyciel Parmenidesa z Elei. Po zwycięstwie Persów w r. 545 był wędrownym poetą, ostatecznie osiadł w Elei. Był krytykiem Homera i Hezjoda, jako wynik interpretacji zjawisk naturalnych i antropomorfizacji, za jedynego Boga uważał metafizyczny prapoczątek wszechrzeczy. (Przypis na podstawie: „Wielka Encyklopedia Powszechna PWN”, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa, tom 6 (Kont-Mam), 1965, str. 255.)
- ↑ Empedokles – Empedokles z Akragas (z Agrigentum), ok. 483-423 p.n.e., grecki filozof i mistyk, lekarz i magik, poeta, mówca i polityk demokratyczny w Agrigentum na Sycylii. Uważany za proroka i cudotwórcę (gdyż uwolnił od zarazy Agrigentum; i Selinunt przez osuszenie bagien), miał tworzyć „cuda techniki”; przeszedł do legendy, miał zniknąć po złożeniu ofiary bóstwom, wedle niektórych po rzuceniu się do Etny. Miał być twórcą retoryki, autorem poematów filozoficznych: Periphyseós i Katharmoi, zachowanych fragmentarycznie. Kontynuował tradycję jońskiej szkoły filozofów przyrody, pewne jednak koncepcje zaczerpnął od eleatów; podkreślał wieczność i materialność świata; w miejsce monistycznej ,,nieokreślonej materii" wprowadził teorię 4 elementów (ziemi, wody, powietrza i ognia) wiązanych przez miłość (philotes), rozłączanych przez spór (neikos), dając harmonię lub chaos; stworzył teorię postrzegania zmysłowego, „wypływu", przyjętą przez atomistów, oraz teorię uczuć i temperamentów, rozwiniętą przez niektóre grecki szkoły lekarskie. (Przypis na podstawie: „Wielka Encyklopedia Powszechna PWN”, PWN, Warszawa, 1964, tom 3 (Dep-Franc), str. 421; Zygmunt Kubiak „Literatura Greków i Rzymian”, Świat Książki, Warszawa, 1999, str. 123-124; Lidia Winniczuk (red.) „Słownik kultury antycznej”, Wiedza Powszechna, Warszawa, 1991, wydanie VI, str. 135.)
- ↑ Parmenidesie – Parmenides z Elei (ok. 540-ok. 470) uczeń Ksenofanesa z Kolofonu, nauczyciel Zenona z Elei. Przeciwnik Szkoły Jońskiej, zwł. Heraklita. Zwolennik poglądu o jedności myśli i bytu, , za jedynego Boga uważał metafizyczny prapoczątek wszechrzeczy. (Przypis na podstawie: „Wielka Encyklopedia Powszechna PWN”, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa, tom 8 (Nomo-Polsc), 1966, str. 482.)
