i czczych wieściach; wykładane tu są także niektóre główne części Apologetyki chrześcijańskiej, jako to: powody wiarogodności Ewangelii, boskość cudów Chrystusa, charakter racyjonalny nauki chrześcijańskiej. 17 i 18) Metodyjusz, z Tyru, Apollinaryjusz Młodszy odpowiadali Porfiryjuszowi, najbieglejszemu przeciwnikowi Ewangelii; ale dzieła ich zaginęły. 19) Euzebijusz, zbijał Hijeroklesa, posiadającego wpływ na cesarza Dyjoklecyjana, potępiając słusznie niedorzeczne porównania przez pogan Chrystusa z Apollonijuszem z Tyany. 20) Znakomitszém jest dzieło Cyrylla alexandryjskiego, w którém zbija zarzuty cesarza Julijana. Zaczyna, jak prawie wszyscy apologeci, od twierdzenia, że co tylko Grecy posiadają prawdy, nauczyli się tego od Hebrajczyków; potém przechodzi do sprzeczności i niedorzeczności, znajdujących się w systematach filozoficznych, wykazuje prawdę dziejów Starego Testamentu i jego stosunek z Objawieniem nowém i kończy dowodami bóstwa Chrystusa. Wszystkie te pisma wymierzone są przeciw nieprzyjaciołom rzeczywistym i przeciw ogłoszonym ich zarzutom. Ale była także pewna liczba pisarzy, broniących wiary chrześcijańskiej w sposób ogólniejszy, nie mając na widoku przeciwnika jawnego. Liczą się do nich: 21) Klemens Alexandryjski, który w dziele Liber protrepticus, zbija błędy poganizmu, a w siedmiu księgach Stromatów, porównywa wyobrażenia chrześcijańskie z pogańskiemi, sprowadzając je do wspólnego jednym i drugim źródła, to jest do starożytnego Objawienia, spełnionego przez Chrystusa. 22) Laktancyjusz w dziele Divinarum Institutionum libri VII, wykłada fałszywość zasad bałwochwalstwa, ocenia rozmaite systemata filozofii greckiej, przechodzi następnie do prawdziwej religii i kończy rozprawą o moralności, albo o prawdziwej metodzie, której trzymać się należy aby być cnotliwym, wielbić Boga i osięgnąć żywot szczęśliwy. Dwa dzieła jeszcze obszerniejsze winniśmy 23) Euzebijuszowi z Cezarei. Pierwsze z nich: Praeparatio evangelica, zaczyna demonstracyję Ewangelii wykładem błędów poganizmu, jego mitologii i dążności neo-platonicznej, szatańskiego początku jego wyroczni i zasad fatalizmu, potem przechodzi do historyi i filozofii Hebrajczyków. W drugiém dziele: Demonstratio Evangelica, udowadnia bóstwo Wiary chrześcijańskiej przeciw żydom i poganom, naprzód przez osobiste zjawienie się Zbawiciela, potém przez wzniosłe jego nauki, wreszcie przez spełnienie się w jego życiu ziemskiém wszelkich proroctw, zapowiadających Wcielenie Słowa Bożego. Jedyny w swoim rodzaju jest wykład 24) Ś. Atanazego Wielkiego, który w dziele Adversus Gentes, broni chrystyjanizmu za pomocą samejże idei, na której on spoczywa, to jest dogmatu Odkupienia, którego dowodzi konieczności i urzeczywistnienia historycznego. Inna wyłączna kategoryja Apologetyków zbijała zarzuty pogan, obwiniających chrystyjanizm, zaczynając od schyłku trzeciego wieku, że stał się przyczyną upadku państwa rzymskiego i wszelkich klęsk, które je zgnębiły. Pierwszy, który wystąpił ze zbijaniem tego rodzaju, był 25) Arnobijusz, w siedmiu księgach przeciw poganom. Naprzód odpycha zarzut czyniony chrześcijanom, że stali się przyczyną nieszczęść świata swoją bezbożnością i występkami; potém dowodzi, że religija oparta na gorszącej nauce o bożkach namiętnych i mytach sprośnych, że cześć bezwstydna pociągająca niemoralność powszechną, musiały sprowadzić koniecznie i sprowadziły wszelkie kieski, które spadły na cesarstwo. Drugiém dziełem tego rodzaju, ale daleko wspanialszém jest 26) Ś. Augustyna: De civitate Dei, to jest: „O mieście Bożém“ (przekład na polski pierwszych ksiąg pięciu, przez M. Gładyszewicza, Kraków, 1835). Ś. Augustyn wykłada, że cała historyja jest tylko walką dwojga przeciwnych królestw, to jest, światowego, które rozwinęło się przez poganizm i Bożego, wprowadzonego na ziemię przez chrystyjanizm,
