w całym kraju angielskim. Drugiém rozporządzeniem, mniej chwalebném zapewne, znaczna przestrzeń ziemi obrócona została na las, w którym zabicie najmniejszej zwierzyny zakazaném było pod karą wykupienia oczu. Wilhelm II, Henryk I. Stefan, 1087. Chociaż między trzema synami królewskiemi, Robertem, Wilhelmem i Henrykiem, najstarszy był Robert; gdy jednak prawo starszeństwa w następstwie tronu, niebyło prawem zasadniczém u Anglików, Wilhelm II rudy otrzymał koronę po śmierci ojca za wpływem Lanfranka, arcybiskupa Kanterburskiego. Wielu jednak baronów, mających posiadłości w Normandyi, i nie chcących podlegać dwóm panom, powstało za stroną Roberta. Szczęściem dla Anglii wezwanie całej Europy do wojen Krzyżowych przez Piotra Pustelnika, odwróciło od niej wojnę domową; Robert bowiem, uniesiony powszechnym wówczas zapałem, poszedł z innemi do Palestyny, zastawiwszy bratu Wilhelmowi w pewnej summie pieniędzy, swoje księztwo Normandzkie. Wilhelm II był chciwym, i dla nasycenia żądzy złota, która go dręczyła, puścił się na gwałty i zdzierstwa. Najbardziej jednak przez opanowanie dochodów z biskupstw, które umyślnie w tym celu wakujące zostawił, ściągnął na siebie nienawiść duchowieństwa. Znaczny zatem przeciąg jego panowania zszedł na długiej kłótni z Anzelmem Anglikiem, następcą Lanfranka. Pasterz ten bronił dzielnie praw doczesnych kościoła angielskiego i nakoniec ustąpił do Rzymu; król zaś umarł w 44 roku, przeszyty strzała wypuszczoną trafem w pośród polowania, na którém brat jego Henryk towarzyszył mu r. 1100. Pomyślną była dla Henryka nieobecność brata jego Roberta, z której śpiesznie korzystając, nadał baronom nową kartę powiększającą ich przywileje, a potem przywołał arcybiskupa Anzelma, który mu zjednał pomoc Anglików. Robert za powrotem z Palestyny upomniał się drugi już raz o to: co nazywał swojem dziedzictwem. Zawarł z nim wprawdzie traktat Henryk, ale gwałcąc go zaraz wiarołomnie, opanował Normandyję i pojmał Roberta, który po 26 letniej niewoli umarł w więzieniu. Syn zaś jego, imieniem Wilhelm, wsparty od Ludwika Otyłego, króla francuzkiego, próbował odebrać księztwo, ale przegrał bitwę i życie w niej stracił, a Henryk używał spokojnie owoców swych gwałtów; niekiedy jednak monarcha ten okazywał biegłość w polityce i stałość w charakterze, opierając się wygórowanej władzy Papieżów, rozkazujących w owym wieku królom, r. 1135. Henryk I zaślubił córkę swą Matyldę z Gotfredem Plantagenet, hrabią Anjou, i umierając zrobił ją dziedziczką tronu, bez porady baronów. Ci nieukontentowani ztakiego postępku, prędko się przychylili na stronę Stefana, książęcia krwi królewskiej, który korzystając z pomyślnych dla siebie okoliczności, kazał się koronować królem angielskim. Zwyciężony wprawdzie i wzięty został w niewolę od Matyldy, lecz gdy się wzbraniała zatwierdzić karty nadanej przez ojca, niedopuścili jej do tronu baronowie, i Stefan znowu na nim osiadł. Wkrótce jednak potęga wielkich wazalów zatrwożyła go, tak dalece że widząc się uległym przemocy tych co mu pomagali do osiągnienia korony, postanowił ścieśnić władzę szlachty. Ale to wzbudziło tak powszechną niechęć między Angliklami, że kiedy Henryk Plantagenet, syn królowej Matyldy, z wielkiemi siłami wylądował dla odzyskania tronu, wszyscy odstąpili Stefana. Henryk wszakże zgodził się, żeby on do śmierci panował, co jednak trwało jeden rok tylko. Królowie z rodu Plantageneta. Henryk II r. 1154. — Wojna domowa wycieńczyła kraj do ostatka, zmordowani nią wszyscy pragnęli tylko spoczynku, a wtenczas Henryk potrafił z łatwością dokazać tego, czego próbował Stefan. Niesforni baronowie, którzy się już stali niepodległemi po swoich warownych zamkach, przywiedzeni byli do posłuszeństwa, za tém nastąpił pokój wewnętrzny, rolnic-
