ziemi (ob. Missyje). Kościół narodowy szkocki wybornego ma mówcę Tomasza Chalmers, którego jednak wymowa nie ogranicza się na kazalnicy, lecz równie jak świetną w polemice i dyjalektyce religijno-kościelnej i politycznej. Komitet towarzystwa protestanckiego (for the protestation of religious liberty) wyznaczył nagrodę 100 gwinei za najlepsze odparcie opinii Chalmersa, że państwo powinno wspierać Kościół środkami pieniężnemu Żywą polemikę spowodowało potępiające protestantyzm niemiecki dzieło professora Rose, p. t.: The state of the protestant religion in Germany: mianowicie też Pusey starał się już to sprostować, już też uzasadnić zdanie Rose’go, poczém ten ostatni dowiódł konieczności naukowych badań teologicznych. Samo się przez się rozumie, że opinije Straussa jak najusilniej zostały potępione przez Anglików, chociaż w samém nawet łonie Kościoła Anglikańskiego odzywał się niekiedy duch rewolucyjny, a dowcipne pamflety satyryka Sidney Smith dostatecznie wykazywały zaraźliwe choroby tegoż Kościoła. W taki sposób powstało powoli obok wysoko-kościelnego stronnictwo ewangelickie, z których tamto przedstawiało raczej żywioł katolicki Kościoła episkopalnego, ostatnie zaś protestancki, i które obadwa tylko jedyny ratunek uznały w zastosowanej do wymagań czasu reformie. Żywioł ten wzmogli jeszcze dwaj professorowie oxfordzcy Newman i Pusey, którzy ku wznowieniu prawdziwego katolicyzmu wyparli się protestantyzmu i przyjęli na nowo wszystkie dogmata katolickie, o ile te nie są w wyraźnej sprzeczności ze znanemi 39 rozdziałami reformacyi angielskiej. Z początku sprzyjało im stron-nnictwo wysokiego Kościoła, aż nakoniec występująca coraz otwarciej skłonność do katolicyzmu obudziła podejrzenia protestantów, skutkiem czego nawet biskupi tak zwany Puzeizm ogłosili szkodliwém kacerstwem. Głównemi organami wysokiego Kościoła są: Churchman’s Magazine pismo miesięczne i The church of England, pismo kwartalne, najuczeńsza publikacyja teologiczna. The Methodic Magazine, liczy obecnie do 18,000, a Evangelical Magazine do 15,000 prenumeratorów. Wyborne zbiory komitetyczne (Sermons) wydali, dawniejsi: Tillotson, Sherlock, Sekkeer, Jortin, Sterne, White i Blair; nowsi: Haverfield, Howel, Evans i Sewell. Pedagogika w ostatnich czasach znakomite w Anglii uczyniła postępy. Dobroczynną reformę szkół ludowych sprawił Brougham, który pierwszy zbudził wychowanie narodowe z letargu; skutecznie działały również liczne stowarzyszenia, mianowicie The National Society for education i British and foreign Society. Sedgewick w swoim Discourse on the studies of the university, usiłował wznieść uczących się na wzgórze postępowe stanowisko, a przeciw niemu wystąpił Whewell w obronie urządzeń średniowiecznych uniwersytetów angielskich. Cechę zupełnie narodową od najdawniejszych czasów posiadała w Anglii nauka Prawa. Niewiele zajmowano się tu prawodawstwem rzymskiém, którego naukę sprowadził Tomasz Beckett (1144), już bowiem w owej epoce zajmowano się raczej prawami z wyczajowemi, które zebrano za panowania Edwarda I, z czego powstałe tak zwane prawo zwyczajne (Common law), po dziś dzień jeszcze istniejące w swej mocy, a złożone z pojedynczych urządzeń i statutów rozmaitych czasów, a nawet z niektórych wyimków z kodexu rzymskiego. Była to jedyna gałąź prawa, pielęgnowana przez długi czas przez nielicznych uczonych prawników: E. Littleton napisał Compendiam, a Coke, Instytucyje prawa angielskiego; pierwszy Selden zajął się prawem morskiém, Filmer i Hobbes polityczném ze stanowiska monarchicznego, Sidney, Locke i Milton z republikańskiego. W zeszłym wieku odznaczyli się pisarze prawni: Blackstone (Kommentarze do zwyczajnego prawa angielskiego), Woodson (Rzut oka na prawo angielskie), Burns (Podręcznik dla sędziów pokoju) i Rovers (Historyja
