na to śmiało odważył litwin, Rafał Czerniakowski, w roku 1780, mocno był przez pospólstwo prześladowanym, wytrwały jednak w chwalebnem przedsięwzięciu, podał w roku 1782 projekt szkoły chirurgicznej krakowskiej, w której prosektorem był Marek Cambon francuz. Ten ubiegał się w tymże roku o miejsce professora w Wilnie, a przeniósł się do szkoły chirurgicznej Warszawskiej. Franciszek Ryszkowski w swojej fizyjologii i hygijenie, ogłoszonej w r. 1786 pod napisem: Stan człowieka zdrowy, umieścił rysunek i słownik anatomiczny polski. W tymże 1786 r., Teodor Weichardt wydał dla felczerów wojskowych anatomiję, tłumaczoną na polski z niemieckiego, pisma professora Ludwiya w Lipsku (1778), drugie wydanie wyszło w Krakowie r. 1793. Wincenty Szaster kształcił się na anatomika we Włoszech i Francyi, i został 1782 r. professorem anatomii i fizyjologii przy akademii krakowskiej, on to pierwszy opisywał muskuły warstwami naturalnemi i miał ku pomocy wspomnionego już Cambona, a wykładał anatomiję do roku 1804. Inni którzy swe zasługi położyli w pracach anatomicznych w akademii krakowskiej byli: Aloizy Vetter, który w roku 1804 wykrył fałd (plica) półksiężycowy, w lewym przedsionku serca, a którego znaczenie mową łacińską o tym przedmiocie wytłumaczył kandydat medycyny Antoni Samuk 1805 r.; Iynacy Neumann prosektor 1806 r.; Jan Stummer professor anatomii 1809 roku; Sebastyjan Girtler, tłumacz anatomii Consbrucha 1801, a professor weterynaryi 1817; doktór Karol Soczyński w roku 1815 wypracował także nomenklaturę anatomii; Błażej Gutkowski prosektor, oraz Kozłowski 1816; Kozubowski 1838; nakoniec Bierkowski nad anatomiją patalogiczną pracujący i kilku innych. Gdy w akademii Zamojskiej najpierwej wykładano publicznie anatomiję w Polsce, a wydział lekarski Krakowski usilnie starał się o rozszerzenie tej nauki, zjawiła się w roku 1555 i trzecia bardzo czynna szkoła anatomiczna w Gdańsku. Tu w klasztorze niegdyś Franciszkańskim, przy gimnazyjum wyznania augsburskiego, znamienity był anatom Joachim Oelhaf w połowie XVII wieku; tu Jerzy Sayer uczeń professora Bartolinusa, właściciel znacznej biblioteki, rozbierał w roku 1673 łasice, ptaki, węże i innne zwierzęta, później zajmował się tymże przedmiotem Tobijasz Majus, Chrystjan Rudnicki, Hanow (1737), lecz najbardziej Adam Kulmus, który już 1722 wydał swoje tablice anatomiczne, a w roku 1725 zaczął publicznie anatomię w Gdańsku wykładać, nie zaniedbując anatomii porównawczej, psów, zajęcy, fok i t. d. Tablice anatomiczne Kulmusa tak były w Europie upowszechnione i często w różnych językach wydawane, iż nawet rytownik polski Adam Goczemski, około 1772 w Poczajowie, przerysował 28 tablic do dzieła anatomicznego Krupińskiego. Między licznymi polakami, uczącymi się medycyny w Padwie, był roku 1664 Paweł Fryderyk Stall, i tytułem anatomik, oraz Efraim Furslof roku 1687, z nazwaniem assesor anatomii obaj gdańszczanie (Przezdziecki). Co zaś zrobili dla anatomii trudno wiedzieć. W gimnazyjum ewangelickiém Toruńskiem umieszczoném podobnież w klasztorze niegdyś Franciszkańskim od roku 1568 byli professorami fizyki, doktorowie medycyny Cyrenber i Schave, którzy uczniom swoim udzielali niektórych wiadomości anatomicznych (Łukaszewicz). Jezuici chcący krakowian naśladować, zanosili daremno prośby do Jana III., aby im było wolno we Lwowie w końcu XVII wieku, otworzyć szkołę fizyczno-anatomiczną, która wcale do skutku nie przyszła. Udawali się później Jezuici z podobną prośbą do Augusta II., lecz nie chciano ubliżyć swobodom akademii krakowskiej; nakoniec udało się temu zakonowi za Augusta III. otworzyć Lwowską akademije, lecz wówczas o anatomii tam wcale nie myślano: próżne zatém były ówczesne starania i dopiero po
