przeszkadzać odbudowaniu Jeruzalem; za czasu Antyjocha Epifanesa, pomagali Syryjczykom przeciw Machabeuszom, z wielkiem wojskiem, pod dowództwem Tymoteusza; pobił ich atoli Judas w kilku bitwach. Za czasu Hyrkana panował w Filadelfii (starożytnej Rabba, stolicy Ammonitów) król Zenon, przezwany Kotylas; a ś. Justyn, męczennik, nazywa jeszcze Ammonitów ludem mnogim. (Sędz. 11, 13, 19—24. I. Król. 11: II. Król. 10, 4; 11. 14; 12, 26. II. Paralip. 20. I. Machab. 5, 6—8; 23—44). L. R.
Ammonity (Ammonites). Pod tem nazwiskiem znane są szczątki kopalnych mięczaków, należących do rzędu Glowonogich (Cephalopoda), Muszla ammonitów przedstawia foremną spiralną, której skręty leżąc obok siebie, stykają się z sobą, lub leżą jeden nad drugim. Pierwiastkowe nazywano je rogami Ammona, używano je bowiem podobno przy obrządkach Jowisza Ammońskiego. Ammonity dziś nie żyją i nie znamy wcale zwierzęcia samego. Długo rozbierano, czy muszla ammonitów stanowiła wewnętrzne, czy zewnętrzne pokrycie zwierzęcia. Dziś kwestya ta stanowczo roztrzygniętą została. Znaleziono ammonity dosyć dobrze zachowane, w których ostatnia przegroda wielkością znaczną swoją dowodzi, że w niej mięczak mógł tak dobrze mieszkać, jak dziś żyjący żeglarek (nautilus). W ogólności cała muszla i jej przegrody zupełnie są podobne do muszli żeglarka, wnosić więc ztąd można, że ammonity bardzo były podobne do dzisiejszych żeglarków. Ściany muszli ammonitów były w ogóle cienkie, a zatém lekkie. Komórki powietrzne międzyprzegrodowe musiały także zmniejszać ich ciężar gatunkowy i ammonity prawdopodobnie jak i żeglarki, pływały po mórz powierzchni. Ammonity więc są w ogólności wskazówką formacyj morskich; przy brzegach musiały być rzadszemi, gdzieby zaniesione falami, łatwo mogły się zgruchotać o skały. Muszla ammonitów prawdopodobnie nie była pokryta warstwą powierzchowną, jak u żeglarków; była wiec nagą, jak muszla oszlifowana dzisiejszych żeglarków i połyskiwała barwami perłowej macicy. Okoliczność ta, wraz z ich kształtną postacią czyniła je prawdziwą ozdobą mórz ówczesnych, tembardziej że rodzaj ten odznaczał się i liczbą i mnogością gatunków. Wielkość ich rozmaita od średnicy powozowego koła, aż do kilku zaledwie linii w przecięciu. Obfitość ammonitów w łonie ziemi stanowi dla geologa nieocenioną skazówkę, przy oznaczeniu formacyi. Stąd bardzo ważną jest rzeczą odróżnienie rozmaitych ich gatunków. Za główne charaktery odróżniające rozmaite gatunki od siebie, wzięto większe lub mniejsze do siebie zbliżenie skrętów spiralnej, postać i układ żeber, linij i wypukłości na muszli i t. p. Nauka we względzie uporządkowania i opisu Ammonitów winna najwięcej znakomitemu geologowi Leopoldowi Buch. Ammonity po raz pierwszy występują w wapieniu muszlowym. Najliczniejsze są w pokładach jurajskich i kredowych i znajdują się począwszy od lijasu, aż do kredy marglowej. W najwyższym pokładzie kredy białej znikają całkowicie. Liczba wielka gatunków ammonitów i synonimika bardzo zawikłana, stanowią dla geologów i paleontologów bardzo trudne zadanie. Chcąc je poznać należycie, potrzeba starannie badać prace Bucha, Haana, Lowerby, Zietena i d’Orbigny. Tu tylko dodamy, że najważniejszych gatunków jest przeszło trzysta, na dwadzieścia dwie gruppy podzielonych. K. J.
Ammonium, czyli kraj Ammoński. oaza w pustyni Libyjskiej (dzisiejsze Siwa), z miasteczkiem Ammon, gdzie była sławna świątynia bożka Ammona, przez Greków i Rzymian Zeusem, czyli Jowiszem Ammońskim zwanego. Bożek ten słynął ze swych wyroczni, której gdy się radzono, obnoszono go w złotej łódce, przyozdobionej w drogie kamienie. Świątynia jego znajdowała się
