nentu. Części nadbrzeżne, czyli półwyspy Ameryki północnej obejmują 31,500 mil □, a zatem stanowią jedne dziesiątą część całej powierzchni tej jednej połowy Nowego Świata; z tych Alaska ma 400 mil □, Czugaczin 230, Kalifornija 2,600, Yukatan 2,200, Floryda 1,100, Maryland 285, Nowa Szkocyja 650 i Labrador 24,000. Również i wyspy otaczające Amerykę północną, liczbą, wielkością i znaczeniem historycznem ważniejsze są od wysp Ameryki południowej; one bowiem od strony Azyi przez Aleuty, od Europy za Normandów przez Gren-landyję i Islandyję, za Kolumba przez Azory i Antylle, ułatwiły odkrycie, zaludnienie i cywilizacyję Ameryki. Najważniejszemi pod tym względem są wyspy tak zwanych Indyj Zachodnich; ich bowiem samo już położenie niezmiernie sprzyja wewnętrznemu rozwojowi, porty ich są najwyborniejsze, klimat i grunta nie mają sobie równych na całym lądzie stałym amerykańskim. Za to wysp Ameryki południowej, oprócz archipelagu ogniowych, bardzo jest mało, a i te jeszcze, równie jak ów archipelag, wystawione na działanie wiatrów i prądów antarktycznych, nie zdołają wywrzeć widocznych wpływów na sąsiedni ląd stały. Od formacyi wysp kontynentu zależy znowu konstrukcyja dróg czyli cieśnin, niezmiernie ważnych pod względem żeglarskim; oczywiście więc skutkiem większej ilości wysp, Ameryka północna więcej ma takich dróg od Ameryki południowej, gdzie na wzmiankę zasługują jedynie cieśnina Magelańska, pomiędzy Patagoniją a Ziemią Ogniową i cieśnina Mera, między Ziemią Ogniową a Stanami południowemi, które obie z oceanu Atlantyckiego prowadzą do oceanu Wielkiego. Przeciwnie Ameryka północna, na południu wyspy ś. Trójcy ma cieśninę Paszczy smoczej, kanał Yukatan, cieśniny Floryda i Belle-Isle między Labradorem i Newfoundland; kanał Davis, prowadzący z oceanu Atlantyckiego do zatoki Bafiińskiej; cieśninę Hudsońską, prowadzącą do zatoki tegoż nazwiska; cieśninę Lankaster-Barrow między Northdevon i krainą Baffińska i cieśninę Beryngską, łączącą pomiędzy sobą Amerykę z Azyją, ocean Wielki z morzem Podbiegunowem. Pod względem górzystości gruntów Ameryka północna zawiera prawie tyle powierzchni górzystej co nizin; Ameryka południowa nizin ma blizko cztery razy więcej, niż krajów górzystych. Do ostatnich należą: Kordyliery de los Andes 33,000 mil □, pasmo nadbrzeżne Venezueli (1090), góry śnieżne ś. Marty (110), płaskowzgóra Gujany czyli Sierra Parime (14,500), płaskowzgórza Brazylijskie (15,500); do nizin tamże zaliczamy: Llauosy rzeki Orinoko (10,200 mil □), Selwy i równiny rzeki Amazonki (146,000), Pampy rzeki La Plata i Patagońskie (76,000), niziny pomiędzy łańcuchami Kordyllerów Choko i Kundina-marka (6,800), Taras nadbrzeżny nad oceanem Wielkim (11,300). W Ameryce północnej powierzchnię górzystą stanowią: Andy, Alpy nadmorskie i górna Luizyjana (167,000), oraz Allegany (8,000); niziny zaś składają się z Sawannów jezior Kanadyjskich i ś. Wawrzyńca (100,000 mil □), z Sawannów w krainie spadku Mississipi (52,000), z Tarasu nadbrzeżnego Alleganów (9,700) i z Tarasu nadbrzeżnego płaskowzgórzy Anahuak. Ogromny łańcuch gór, przerzynający prawie bez przerwy całą Amerykę od południa na północ, od przylądka Forward aż do ujścia rzeki Mackenzie i do cieśniny Beryngskiej, największy wywiera wpływ na formacyje i nawodnienie, klimat, płody i ludność tego kontynentu. On to sprawia, że grunt wszędzie tę samą foremną ma postać: na zachodzie ważkie nadbrzeże, tuż obok niebotyczne pasmo gór Andów, na wschodzie nieprzejrzane płaszczyzny, przerywane tu i owdzie pojedynczemi wzgórzami; głównie zaś z tego to łańcucha wypływa owa ogromna obfitość wód, powstają i regulują się prądy powietrzne, na nim stopniują i gromadzą się najrozmaitsze stanowiska klimatyczne i produkcyjne, a na przeplatanych jego płaskowzgórzach utrzymują się
